Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Achterwech (huidige Prinses Mariannelaan). Dat zou de reden kunnen zijn dat deze weg niet parallel
aan de noordelijke stadsmuur loopt, maar daarvan iets afwijkt en zodoende het mogelijke amfitheater
vermijdt. Het zou niet de eerste keer zijn dat een amfitheater zo zijn aanwezigheid verraadt. 1957 De
ligging bij de noordoostelijke hoek van de verdedigingsmuur komt overeen met de twee andere
bekende voorbeelden uit de omgeving, die van Nijmegen en Xanten (afb. 6.17). Bovendien zal in het
komende hoofdstuk worden betoogd dat de latere oostelijke uitbreiding van de Romeinse stadsmuur
ook al met dit obstakel rekening lijkt te houden. Dat zou betekenen dat het amfitheater dateert uit de
tijd van vóór de stadsuitbreiding en uiterlijk in de loop van de 2 e eeuw is gebouwd.
In 1995 heeft de Archeologische Werkgroep Voorburg een sleuf onderzocht in de in 1923
aangelegde Claudiusstraat die bij het mogelijke amfitheater ligt. Toen nog onbekend met de mogelijke
aanwezigheid van een amfitheater, is in de sleuf vastgesteld dat daar door zandafgraving het
maaiveld sterk verlaagd was. Dat zou te maken kunnen hebben met een uitgegraven arena. Maar er
kwamen alleen de mogelijke restanten van een zestiende eeuwse boerderij tevoorschijn en geen
Romeinse vondsten zodat het evengoed om een recentere verstoring kan gaan. 1958 Zodoende blijft de
plaatsbepaling van het Voorburgse amfitheater gezien de beperkte gegevens niet meer dan een
vermoeden. Het is zeker een aanlokkelijke optie voor nader onderzoek.
De stadsmuur, hoofdweg en mogelijk het amfitheater hebben al met al de nodige indirecte sporen
achtergelaten, maar dat is niet het enige. Zo bleek bij de opgravingen in 1987 en 2007-2008 dat vlak
langs de jongste oostelijke oeverconstructie van de insteekhaven na de Romeinse tijd een sloot is
aangelegd. 1959 Zoals aangegeven bij de bespreking van de middeleeuwse situatie aan het eind van
hoofdstuk 8, is de insteekhaven waarschijnlijk lang een drassig punt gebleven en was het vrij
eenvoudig om langs de oude oever in de havenvulling een sloot aan te leggen. Omdat de oriëntatie
van de oostelijke oeverconstructie waarschijnlijk terugging tot de tijd van de Domitiaanse nederzetting,
liet zodoende zelfs deze oude nederzetting indirect een afdruk in het landschap achter. Dat geldt
vermoedelijk ook voor de westelijke grens van deze nederzetting indien die later is overgenomen als
westelijke stadsgrens van Forum Hadriani. Dat kan direct zijn gebeurd. Maar er is ook een indirecte
relatie mogelijk waarbij de landindeling in het westen langs de weg over de strandwal werd gekoppeld
aan de grens van de Domitiaanse nederzetting, en de oriëntatie van deze landindeling vervolgens is
overgenomen in de westelijke stadsgrens van Forum Hadriani.
De zuidelijke stadsmuur was mogelijk ook nog langere tijd zichtbaar. Dat zou kunnen blijken uit de
inrichting van de tuin van het landgoed Arentsburg aan de kant van de Vliet. Daarvan is een
plattegrond uit 1685 bewaard gebleven. Bovendien zijn de met stenen afgezette randen van de
tuinperkjes in 1830 door Reuvens deels teruggevonden en in kaart gebracht (afb. 6.15). 1960 Reuvens
omschrijft het als “eene rei van regt opstaande gebakken roode gebakken steentjes, misschien
gediend hebbende om bij vroeger aanleg de aarde op de tuinbedden te houden”. Volgens hem was
“deze omtrek geheel overeenkomend met de bedden op de oude kaart van Arentsburg van 1685.” Bij
een deel van het tuinperk “staan zij op het oude Romeinse fundament”, dat is de muur die mogelijk de
zuidelijke stadsmuur was. 1961 Verder ligt de oostelijke grens van dit tuinperk in ongeveer dezelfde
richting als het gereconstrueerde tracé van de oude Romeinse hoofdweg (afb. 6.15 en 9.24). Mogelijk
waren restanten van de Romeinse wegverharding aanleiding om de beplanting hier op te laten
houden en het wegrestant als tuinpad te gebruiken.
Mogelijk is ook vlakbij de loodrecht op de hoofdweg uitkomende decumanus 4 lang in gebruik
gebleven. Waar deze weg vermoedelijk de westelijke stadsmuur kruiste is in het stadspark nog steeds
een knik in een sloot aanwezig, een sloot die mogelijk later direct ten noorden ervan langs het
wegrestant is aangelegd (afb. 6.18 en 6.20). Deze oude weg kan in de Middeleeuwen gebruikt zijn als
toegang naar de boerderijen die hier toen langs de Vliet zijn gebouwd op de plaats van het latere
landgoed Arentsburgh. En zo heeft de Romeinse stad zijn sporen in de omgeving achtergelaten. Dat
is een belangrijk gegeven bij de analyse van de stadsuitbreiding waar het volgende hoofdstuk nader
op ingaat.
1957 Onder andere Tours (Bedon e.a. 1988,16).
1958 Waarneming Jean-Luc Marcillaud; De Jager 2206c,489 (AWV 1995-3); in het archeolgisch depot van de provincie Zuid
Holland bevinden zich in doos 8918 (code 442-1, AWN 109) vondsten uit dit onderzoek.
1959 Zichtbaar op Van der Heiden 2009a,20 fig. 2.7. (sloot spoor 2057).
1960 Op de in 2006 gepubliceerde uitvouwkaart ten onrechte als Romeinse sporen weergegeven; Reuvens Dagboek II,19 en
veldboekje folio 6; Blok 2006,399-401; Buijtendorp 2009a.
1961 Reuvens veldboekje 16 mei 1830, bij i tot en met g.
277