Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

de gebouwen uit de tijd van het latere Forum Hadriani. Dat maakt het veel aannemelijker dat het huis
uit die periode dateert. Daarop wijzen ook de scherven die Holwerda aantrof in “een ondiepe
voorbouw” met “een vierkant gegraven gat”. Daaruit kwamen “scherven van Romeinsch aardewerk”.
Die determineerde hij “als late grijze terra nigra, ruwwandig plat bord met rechtopstaande rand, roode
ruwwandige deksel, matbeschilderde bekerrand enz…. ; verder enkele glasfragmentjes, o.a. een
blaauw geribde kraal”. Holwerda stelt dat de vondsten “waarschijnlijk vrij vroeg 2 e -eeuwsch zijn”, wat
past bij een datering in de tijd dat Forum Hadriani werd opgericht. Gezien de identieke bouwrichting
zal het achterliggende gebouw waarschijnlijk ook uit de tijd van Forum Hadriani stammen. 1236 Uit de
greppels van dit achterliggende gebouw kwamen naast ruim zestig handgevormde inheemse
scherven een drietal moeilijk dateerbare Romeinse fragmenten. 1237 Uit de grote hoeveelheid
handgevormde scherven concludeert Holwerda dat dit complex ouder moet zijn, maar dat is niet
noodzakelijk en gezien de bouwrichting zelfs onwaarschijnlijk. In de bij de stichting van Forum
Hadriani gebouwde huizen van insula II overheersten in de wandgreppels ook nog de handgevormde
inheemse scherven die toen kennelijk nog volop in de Romeinse bovengrond aanwezig waren. 1238 Dat
klopt met de waarneming tijdens de opgraving van BAAC in 2005 dat in de periode 120-150 na Chr.
nog bijna de helft van de scherven inheems was, wat daarna snel afnam. 1239 Verder is op de
plattegrond van Holwerda te zien dat een greppel van dit gebouw een greppel uit de Domitiaanse
periode doorsnijdt, en dus jonger is. 1240
Achter de huizen van de Domitiaanse nederzetting lagen zoals gebruikelijk erven met afvalgaten
en waterputten. 1241 Bij de drie aan elkaar gebouwde huizen trof Holwerda achter het middelste huis
een waterput uit de tijd van de Domitiaanse nederzetting. Onderin deze put vond Holwerda naast
handgevormd inheems aardewerk, een “zeer mooie ruwwandige potrand” die volgens hem dateert “uit
de laatste 30 jaar van de 1 e eeuw”. 1242 Iets hoger in de put bevond zich ook vroeg materiaal,
waaronder vroege Romeinse scherven. 1243 De put raakte volgens Holwerda voor het midden van de
2e eeuw buiten gebruik. Hij vond namelijk hoger in de putvulling “vlak boven elkaar twee
matgeschilderde bekers….die men het liefst een eind voor het midden van de tweede eeuw zou
dateeren”. In één van de bekers zat een stukje terra sigillata met een stempel van de pottenbakker
Janus uit circa 110 – 165 na Chr. 1244 Erboven bevond zich nog een groot fragment van een
handgevormde inheemse urn. Volgens Holwerda is de put “in dien tijd dat deze gave stukken er in
raakten, dicht geworpen”, dus in de eerste helft van de 2e eeuw. De houten duigen van deze put
staken tot circa 1,1 meter beneden NAP in de grond, dat is zo’n twee meter onder het Romeinse
maaiveld. 1245
In het voorjaar van 1995 is bij een klein proefonderzoek ter hoogte van de erven van vermoedelijk
oostelijker gelegen huizen langs dezelfde kant van de weg, het restant gevonden van afvalgaten en
een mogelijke waterput uit deze periode. 1246 Het onderzoek betrof het door Reuvens onderzochte
terrein en leverde ook vermoedelijke restanten van zijn opgraving op. Gelukkig bleek de bodem op
een dieper niveau deels nog ongestoord te zijn. De proefput was te klein voor het herkennen van
grotere bouwsporen, maar interessant was de vulling van de afvalkuilen. Blijkens het aardewerk,
waaronder de bovenkant van een kruikamfoor uit 70 – 105 na Chr., dateert een deel waarschijnlijk uit
periode I (circa 85 – 121/122 na Chr.). Interessant is hier vooral het relatief grote aandeel van
importaardewerk uit de tweede helft van de 1e eeuw, waaronder Zuid- en Midden-Gallische terra
sigillata, rood geverfde waar en terra nigra. Dat suggereert dat er binnen de nederzetting lokaal al
sterker geromaniseerde invloeden waren. Een dergelijke sociale differentiatie is niet vreemd in een
hoofdplaats van de civitas.
De beschreven sporen zijn verwant met die van de Domitiaanse nederzetting in Nijmegen. Daar
zijn de percelen zeven tot twaalf meter breed en tachtig tot negentig meter lang. Op de erven vond in
Nijmegen onder meer metaal- en beenbewerking plaats, en er werden ook potten gebakken. 1247
1236
Holwerda 1912b,2-3.
1237
Namelijk “ruim een veertigtal” inheemse scherven in 1910 (Holwerda 1911,32) en “een twintigtal” in 1911 (Holwerda
1912b,2), naast “drie geringe Romeinsche scherfjes” (Holwerda 1911,32).
1238
Holwerda 1923,13 over reperatie.
1239
Bink en Franzen 2009,124-125 (36,8%), 202 tabel 6.35 (49,6%) en tabel 6.3 (45,7%); de verschillen in percentages hebben
mogelijk te maken met het wel of niet meetellen van een concentratie handgevormde scherven uit een waterput uit deze fase.
1240
Holwerda 1912b afb. 1.
1241
Onder andere Wacher en Burnham 1990,18, 27 en 47.
1242
Holwerda 1911,40 en afb. 48 profiel 42 (platte rand).
1243
Holwerda 1911,40 en afb. 46 onderaan.
1244
Datering Janus door C.A. Kalee.
1245
Holwerda 1911,40, 45-46 (type Ixa), afb. 45 en 48 nr. 77-78; Holwerda 1923,16.
1246
Tuin Ds. Veldhoenlaan, De Jonge 1996.
1247
Van Enckevort en Thijssen 2003,66-67 en fig. 7.9; Kostof 1991,148; vergelijk ook bijvoorbeeld Braives en Liberchies in
Vilvorder 2006 (Braives) en Demanet 2006 (Liberchies).
176