Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

toe onvoldoende herkend. Het blijkt op basis van de afdruk mogelijk tot een veel completere
reconstructie van de Romeinse stadsplattegrond te komen dan tot dusver het geval was, hoewel er
met de beperkte gegevens nog veel onzekerheden overblijven.
Zoals Holwerda aangaf, lagen delen van de grachten die bij de stenen stadsmuur behoorden,
minimaal tot in de 14e eeuw open. En Oudaan suggereert dat zelfs in zijn tijd (17 e eeuw) restanten
van de gracht zichtbaar waren. 1939 Oude namen van percelen geven aan dat de herinnering aan een
Romeins verdedigingswerk als ‘Burch’ lang voortleefde. Het langs de Trekvliet gelegen landgoed
Hoekenburg, bij het westelijke deel van de stad, heette aanvankelijk Hoogenburch. Bij het nabij
gelegen weiland, waar Holwerda later zijn opgraving uitvoerde, staat op een kaart van de gebroeders
Cruquius uit 1712 nog ‘Burch’. En het direct ten oosten van het landgoed Arentsburg afgegraven
terrein wordt op die kaart ‘Lage Burg’ genoemd, terwijl dichter bij de Vliet nogmaals de naam Hoogen
burch verschijnt. Ook was er een boerderij Noorderburch, later bekend als Overburg. 1940 Het geheel
werd wel als Burch aangeduid en over de terreinen met de resten van Forum Hadriani liep het
Burchpat. Het terrein aan de andere kant van de Vliet, ten zuiden van Forum Hadriani, stond bekend
als Zuiderburcht. 1941
De kennelijk nog lang zichtbare Romeinse verdedigingswerken hebben hun contouren in het
landschap achtergelaten, zichtbaar in het verloop van latere perceelgrenzen en wegen. Zo is de
richting van het westelijke deel van de Romeinse ommuring nog steeds te herkennen in de aan
weerszijden van de muur ermee parallel verlopende perceelgrenzen. 1942 Een oude proceskaart uit
1559/1560 toont dat de toenmalige Middelweg van Rijswijk naar Voorburg het tracé van de oude
Romeinse weg volgde, maar vlak voor de oude noordoosthoek van de stad naar het noorden afboog
en langs de Romeinse ommuring en grachten liep. Dat was nodig omdat de kleine stadspoort
vermoedelijk in een hoop puin was veranderd en geen doorgang meer bood, terwijl de stadsmuur
en/of wal nog voldoende overeind stond om een obstakel te vormen. De kronkel is in de huidige
Prinses Mariannelaan nog steeds te zien (afb. 6.17). 1943 Verder liep een perceelgrens parallel met de
westelijke stadsmuur. Ook is nog een knik zichtbaar in een sloot in het park, precies op het punt waar
de stadsmuur deze sloot kruist. Dat is een verschijnsel dat ook elders in Voorburg terugkomt en
waarschijnlijk teruggaat tot de Romeinse situatie. Zoals ook bij veel andere steden waren de straten
binnen de stad volgens een rechthoekig patroon aangelegd, maar bogen direct buiten de
stadspoorten af naar de bestemming buiten de stad. Dat was in Voorburg vermoedelijk het geval bij de
hoofdweg over de strandwal en de weg langs het Kanaal van Corbulo. Ook als de wegen zelf zijn
verdwenen, kunnen nog sloten resteren die later langs zo’n weg zijn aangelegd.
Het Burchpat is waarschijnlijk een opvolger van de oude Romeinse hoofdweg, de decumanus
maximus. Het lag voor de hand dat in de Middeleeuwen het tracé van de oude Romeinse hoofdweg is
hergebruikt (afb. 1.1). Op de meeste andere plekken belemmerden immers de stadsmuur en/of de
achterliggende wal in de Middeleeuwen waarschijnlijk nog de doorgang. En de restanten van de voor
deze hoofdweg gebruikte wegverharding boden ook na de Romeinse tijd een goede ondergrond terwijl
het puin het alternatief gebruik als akkerland of weiland minder aantrekkelijk maakte. Deze oude weg
wordt in de bronnen ook wel Kerckpat genoemd naar de kerk die enkele kilometers verderop langs de
hoofdweg was gebouwd. Het pad wordt rond 1435 voor het eerst vermeld in onder meer een
plaatselijk kerkregister. Dit oude voetpad verbond toen de brug over de Trekvliet in het noordwesten
met de brug over de Vliet in het zuidoosten.
De Vliet is ergens tussen 1170 en 1250 uitgegraven. Vervolgens is bijna loodrecht hierop in
1344/45 de Trekvliet (ook wel “Die Haegsche vaert”) aangelegd om een verbinding met Den Haag tot
stand te brengen. Kort na de aanleg werd waarschijnlijk ter hoogte van de huidige Geestbrug een brug
over de Trekvliet gebouwd. Het is namelijk bekend dat bijna een eeuw later, in 1437, de brug zo sterk
was vervallen dat deze afgebroken moest worden. Zo’n tien jaar later is op hetzelfde punt een nieuwe
stenen brug geconstrueerd. 1944 Vanaf de Trekvliet die buiten het Romeinse nederzettingsterrein ligt,
lijkt het Burchpat schuin op de Heliniumpoort af te lopen. Dat zou kunnen betekenen dat de doorgang
bij deze poort nog bruikbaar was toen het Burchpat rond 1345 of eerder is aangelegd, en sindsdien is
vrijgehouden. Dit betekent dat het verdere verloop van het Burchpat informatie kan bieden over het
nog niet opgegraven deel van de Romeinse hoofdweg van Forum Hadriani.
De oudste afbeelding van het Burchpat is te zien op een proceskaart uit 1559-1560 die helaas
geen verdere details geeft en het pad alleen met een schetsmatige lijn weergeeft. Hetzelfde geldt voor
1939 Oudaan 1664,23.
1940 De Vink 1903,328-329 en 353.
1941 Westreenen van Tiellandt 1826,14.
1942 Perceelgrenzen binnen de voormalige Romeinse stad volgen ook de richting van de westelijke stadsmuur.
1943 Een zelfde situatie deed zich mogelijk in Nijmegen ook voor: zie plattegrond in Peterse e.a. 2002,20.
1944 Langerak 1988,10, 13, 16, 20-21, 38 en 40.
274