Rijeci i stvari - Monoskop

PREDSTAVA
117
odupre prirodi i prirodnoj lakoumnosti, on bi postao »prodoran«
i uočio razlike svojstvene prirodi.
Kartezijanska kritika sličnosti je drugog tipa. To više
nije misao XVI vijeka, uznemirena pred samom sobom,
koja počinje da se odriče svojih najbližih figura; to je klasična
misao koja sličnost isključuje kao fundamentalno iskustvo
i primarni oblik znanja, otkrivajući u njoj zbrkanu
mješavinu koju treba analizirati prema kategorijama identičnosti
i razlike, mjere i reda. Ako Dekart opovrgava sličnost,
to ne znači da on iz racionalne misli isključuje postupak
poređenja, niti da ga nastoji ograničiti, nego, naprotiv,
on ga univerzalizuje i na taj način mu daje najčistiji
oblik. Jer, zapravo poređenjem mi pronalazimo »figuru,
prostornost, pokret i ostale slične elemente« — to jest,
jedinstvenu prirodu — na svim mjestima gdje oni mogu
biti prisutni. A s druge strane, u izvođenju tipa: »svako A
je B, svako B je C, dakle svako A je C«, jasno je da duh
»međusobno upoređuje traženi i dati termin, tj. A i C, u
takvom odnosu gdje i jedan i drugi jesu B«. Prema tome,
ako ostavimo po strani intuiciju nekih izolovanih slučajeva,
možemo reći da do saznanja »dolazimo međusobnim
upoređivanjem dviju ili više stvari« (3). Međutim, istinsko
saznanje moguće je jedino pomoću intuicije, to jest u
posebnom aktu čiste i pažljive inteligencije, i pomoću dedukcije
koja međusobno povezuje očevidne dokaze. Ali, kako
upoređenje — koje iziskuju skoro sve vrste spoznaje
i koje, po definiciji, nije ni izolovana očevidnost ni dedukcija
— može dozvoliti rađanje prave misli? »Skoro sav
trud ljudskog uma sastoji se u tome da omogući tu operaciju«.
(4).
Postoje dva oblika poređenja, i ne više od dva: poređenje
mjere i poređenje reda. Veličine i umnošci mogu se
mjeriti, to jest kontinuirane i diskontinuirane veličine; ali
u oba slučaja operacija mjerenja pretpostavlja da se, za
razliku od računa koji ide od elemenata ka cjelini, prije
svega uzima u obzir cjelina, a da se zatim dijeli na dijelove.
Takva podjela završava se jedinicama od kojih su jedne
konvencionalne ili »pozajmljene