Rijeci i stvari - Monoskop

110
RIJECI I STVARI
svaki jezik vrijedio je samo kao govor. Vještina govora bila
je način da se »napravi znak« — to jest da on nešto znači
i da oko nečega rasporedi znakove: ukratko, vještina koja
imenuje i hvata to ime, zatvara ga i krije dok ga ne označi
drugim imenima koja izražavaju samo njegovo odgođeno
prisustvo, pomoćni znak, figuru ili retorički aparat. Međutim,
čitavim tokom X IX vijeka i još do naših dana — od
Helderlina do Malarmea i Artoa — literatura je postojala
u svojoj autonomiji odvojivši se od svakog drugog jezika
dubokim jazom samo zahvaljujući nekoj vrsti »kontragovora«
i vraćajući se tako od reprezentativne ili značenjske
funkcije jezika ka njegovom sirovom i zaboravljenom biću.
Postoji uvjerenje da dosižemo samu suštinu književnosti
ako je više ne ispitujemo na nivou onoga što kaže
nego u njenoj značenjskoj formi: u tom slučaju ostajemo
pri klasičnom konceptu jezika. U moderno doba književnost
je ono što kompenzuje (a ne što potvrđuje) značenjsko funkcionisanje
jezika. Kroz takvu književnost ponovo blista biće
jezika na, granici zapadne kulture — i u njenom srcu — jer
je ono, još od XVI vijeka, postalo potpuno strano toj kulturi;
ali isto tako ono je u centru svega što je ona otkrila.
Stoga sve više književnost izgleda kao nešto što treba misliti;
ali što, iz istog razloga, ni u kom slučaju ne može biti
mišljeno na osnovu teorije značenja. Bilo da je analiziramo
sa stanovišta označenoga (onoga što ona hoće da kaže, njenih
»ideja«, onoga što obećaje ili za šta se zalaže) ili sa
stanovišta označioca (uz pomoć shema pozajmljenih iz lingvistike
ili psihoanalize) — stvar se mnogo ne mijenja: to
je samo jedna epizoda. U jednom kao i u drugom slučaju
tražimo je izvan mjesta na kome, za našu kulturu, nije
prestala već stoljeće i po da se rađa i da ostavlja traga.
Takav način dešifrovanja upućuje na klasičnu situaciju jezika
—■onakvu kakva je vladala u XVI vijeku, kada je režim
znakova postao dvojni i kada se značenje odražavalo u obliku
predstave; tada je književnost bila sazdana od označujućeg
i označenoga i zasluživala je da bude analizirana
kao takva. Počev od XIX vijeka, književnost vraća jezik
njegovom biću: ali ne onakvom kakav je izgledao krajem
renesanse. Jer sad više nema one izvorne riječi, apsolutno
početne, koja je započinjala i ograničavala beskrajni pokret
govora; odsad će jezik rasti bez početka, bez ograničenja i
obećanja. I upravo ulaženjem u taj uzaludni i suštinski prostor
ispisuje se svakodnevno tekst literature.