Rijeci i stvari - Monoskop

PREDSTAVA
131
sličnosti je neophodan okvir. Jer između dvije stvari ne
može biti uspostavljen odnos ni jednakosti ni reda ako njihova
sličnost nije bila bar povod za njihovo poređenje:
Hjum je identičnost okvalifikovao kao »filozofsku« jer
pretpostavlja refleksiju, dok je sličnost, za njega, spadala
među prirodne odnose, tj. one koji prisiljavaju naš duh
»blagom silom«, ali neizbježnom (19). »Neka se filozof do
mile volje hvali tačnošću... ja ga ipak čikam da napravi
samo jedan korak u svojoj karijeri bez sličnosti. Bacimo
samo pogled na metafizičko lice nauka, čak i naj apstraktnijih;
i recite mi da li je mogućno opšte indukcije, koje
izvlačimo iz pojedinačnih činjenica, ili pak same vrste, rodove
i sve apstraktne pojmove obrazovati drukčije do uz
pomoć sličnosti« (20). Na vanjskoj ivici znanja sličnost je
ona jedva zacrtana forma, onaj rudimentarni odnos koji
saznanje mora obuhvatiti čitavom širinom, ali koja neodređeno
ostaje iznad saznanja, kao nijema i neizbrisiva nužnost.
Kao i u XVI vijeku, sličnost i znak su fatalno povezani.
Ali na nov način. Umjesto da je sličnosti potreban
znak kako bi se otkrila njena tajna, ona je sada neizdiferencirana,
pokretna, nestabilna osnova na kojoj saznanje
može izgraditi svoje odnose, svoje mjere i svoje identičnosti.
Prema tome, u pitanju je dvostruka promjena: zato
što je to znak a s njim čitavo diskurzivno saznanje koje
zahtijeva fond sličnosti, i zato što više nije u pitanju ispoljavanje
sadržaja koji prethodi saznanju nego davanje sadržaja
na koji se mogu primijeniti oblici saznanja. Dok je
u XVI vijeku sličnost izražavala fundamentalni odnos bića
prema samome sebi, u doba klasicizma ona je prost oblik
ispod koga se javlja ono što treba saznati i što je najudaljenije
od samog saznanja. Pomoću sličnosti može se saznati
predstava, to jest uporediti sa onima koje mogu biti
podudarne i analizirati po elementima (koji su joj zajednički
sa drugim predstavama), zatim se može kombinovati
sa onima s kojima se parcijalno podudaraju i najzad rasporediti
u sliku sa određenim redom. Sličnost u klasičnoj
filozofiii (to jest u filozofiji analize) igra ulogu koja je
simetrična sa ulogom koju će igrati raznovrsnost u kritičkoj
misli i u filozofiji rasuđivanja.
U tom položaju granice i uslova (ono bez čega nije
mogućno saznanje), sličnost se nalazi na strani imaginacije
ili, još tačnije, ona se javlja zahvaljujući imaginaciji,
9*