Rijeci i stvari - Monoskop

82
RIJECI I STVARI
forma stvarnosti. Nasuprot tome, pošto su nevidljivi — budući
izvan slike — oni su uvučeni u suštinsku nevidljivost,
oni diriguju čitavim prizorom; njima su okrenuti pogledi,
njima se svi okreću, njima je predstavljena princeza u svečanoj
haljini; od okrenutog platna do infantkinje i od ove
do kepeca koji se igra na. krajnjoj desnoj strani, izvija se
krivulja (ili donji krak slova X ) da bi raspored slike bio
podešen za njihov pogled i da bi tako došao do izražaja
pravi centar kompozicije, kome su i pogled infantkinje i slika
u ogledalu definitivno potčinjeni.
Taj centar je u ovom slučaju simbolično uzvišen jer
ga zauzimaju kralj Filip i njegova žena. Ali on je uzvišen
i zbog trostruke funkcije koju vrši u odnosu na sliku. Prema
njemu je okrenut pogled modela, gledaoca koji posmatra
scenu i slikara dok komponuje sliku (ne onoga koji je
predstavljen na slici, nego onoga koji je pred nama i o
kome govorim o). Te tri funkcije gledanja sjedinjuju se u
jednoj tački izvan slike: to jest u idealnoj tački u odnosu
na ono što je predstavljeno, ali savršeno realnoj jer upravo
s njom slikanje postaje moguće. U samoj toj stvarnosti
ta tačka ne može a da ne bude nevidljiva. A ipak ta realnost
se projicira u unutrašnjost slike — projicira i razlama
u tri figure koje odgovaraju trima funkcijama te idealne i
realne tačke. To su tri sljedeće figure: na lijevoj strani
slikar sa paletom u ruci (autoportret autora slike); na
desnoj strani posjetilac, stojeći na stepeništu, spreman da
uđe u atelje: on iskosa gleda scenu, ali kraljevski par gleda
pravo u lice; najzad, u centru, odbljesak kralja i kraljice,
uparađenih i nepokretnih, vidljiv na strpljivim modelima.
Taj odbljesak naivno predočava — i to u sjenci — ono
što svi gledaju u prvom planu. On magijski nadoknađuje
ono što nedostaje svakom pogledu: slikarevom — model
koji na platnu kopira njegov naslikani dvojnik; kraljevom
— portret uobličen na platnu na kome se ne može razaznati
gdje kralj stoji; gledaočevom — stvarno središte scene
čije je mjesto nasilno zauzeo. Možda se ipak to velikodušno
ogledalo samo pretvara i možda krije isto toliko, ako ne i
više, nego što prikazuje. Mjesto na kome sjedi kralj sa kraljicom
istovremeno je i mjesto na kome stoji umjetnik i
gledalac: u dnu ogledala moglo bi — i trebalo bi — da se
pojavi i anonimno lice nekog prolaznika i Velaskezovo lice.
Jer funkcija tog ogledala je u tome da uvuče u sliku ono
što ie njoj strano: pogled koji ju je organizovao i pogled