Rijeci i stvari - Monoskop

GOVOR 149
da prođu kroz te svjetove ili da iz njih čitaju — usvajanje
svakovrsnih istina univerzuma, koji u spoznaju tih istina
unosi red i povezanost kao glavnu odliku svoje ljepote. Ali
svi ti nebeski enciklopedisti ne posjeduju u istom obimu
Enciklopediju Kozmosa; jedni su ovladali jednim velikim
brojem istina, a drugi — mnogo većim, ali, pred svima stoji
vječnost kako bi povećali i usavršili njihova saznanja i razvili
sve svoje sposobnosti« (13). Na toj osnovi jedne apsolutne
Enciklopedije ljudi grade posredne oblike složene i
ograničene univerzalnosti: abecedne enciklopedije koje
obuhvataju najveću moguću količinu znanja raspoređenu
prema proizvoljnom poretku slova; pazigrafija, koja omogućava
da se po jedinstvenom sistemu figura transkribuju
svi svjetski jezici (14), polivalentni rječnici koji utvrđuju
sinonime između većeg i manjeg broja jezika; najzad eksplikativne
enciklopedije koje žele da »izlože koliko je to
mogućan poredak i povezanost ljudskih saznanja«, ispitujući
»njihovu genealogiju, filijaciju, uzroke zbog kojih su
nastali i osobine koje ih karakte'rišu« (15). Ma koliko da
je bio parcijalan karakter tih planova i ma kakve da su
bile empirijske okolnosti za njihovo poduzimanje, osnovanost
njihove pojave u epistemè klasicizpia ogledala se u
činjenici da, ako je biće jezika svedeno na samo funkcionisanje
u okviru predstave, onda je ova održavala vezu sa
univerzalnim samo posredstvom jezika.
Treće, saznanje i jezik su striktno izukrštani. U predstavi
imaju isto porijeklo i isti princip funkcionisanja; međusobno
se podržavaju, dopunjuju i stalno kritikuju. U
njihovoj najopštijoj formi, saznanje i govor sastoje se,
prije svega, u analizi simultanog karaktera predstave, u
razlikovanju njenih elemenata, u uspostavljanju veza koje
ih kombinuju i mogućih produženja prema kojim se te veze
mogu odvijati: duh govori i saznaje u jednom istom elanu,
mi naučimo da govorimo »istim postupkom kojim otkrivamo
principe sistema svijeta ili principe čovjekovih
duhovnih operacija, to jest svega što je najuzvišenije u našim
saznanjima« (16). Ali jezik je saznanje samo u jednom
nepromišljenom obliku; on se pojedincima nameće spolja i
vodi ih, htjeli oni ili ne, prema pojmovima konkretnim ili
apstraktnim, tačnim ili neosnovanim; saznanje je, naprotiv,
jezik, čija je svaka riječ tobože ispitana i svaka veza provjerena.
Znati — to znači govoriti kako treba i kako to propisuje
logika duha; govoriti, to znači znati koliko se može,