Rijeci i stvari - Monoskop

384
RIJECI I STVARI
sa, odlučeno da čovjek (htijući ili ne htijući, s manje ili
više uspjeha) pređe među naučne predmete — gdje još uvijek
nije sigurno da ga apsolutno možemo svrstati; one su
nastale onog trenutka kada se čovjek u zapadnoj kulturi
konstituisao i kao ono što treba misliti i kao ono što treba
saznati. Doduše, ne treba sumnjati da je svaka pojedina
humanistička nauka nastala povodom nekog problema, nekog
zahtjeva, neke prepreke teorijskog ili praktičnog karaktera.
Svakako, bilo je potrebno da industrijsko društvo
pojedincima nametne nove norme kako bi se u X IX vijeku
psihologija postepeno konstituisala kao posebna nauka;
trebalo je, takođe, da se pojave prijetnje koje su od Revolucije
ugrožavale društvenu ravnotežu, pa i ravnotežu poretka
koji je sama buržoazija stvorila, da bi se pojavila
misao sociološkog tipa. Ali ako te reference mogu objasniti
zašto su se baš u tako determinisanim uslovima javile i artikulisale
upravo takve nauke, ako se, dalje, može objasniti
suštinska činjenica da je čovjek, izolovan ili u grupi, prvi
put otkada ljudska bića postoje i žive u društvu, postao
predmet nauke — to ne može biti smatrano ni tretirano
kao fenomen shvatanja: to je događaj koji pripada samom
znanju.
A sam taj događaj je nastao nakon sveopšte raspodjele
epistemè: u trenutku kada su se, napuštajući prostor
predstave, ljudska bića uvukla u specifičnu dubinu života,
bogatstva u progresivni rast oblika proizvodnje, a riječi u
nastanak jezika. U tim uslovima bilo je nužno da se
čovjekovo saznanje, u svojoj težnji za naučnošću, pojavi
kao savremenik i ravnopravan partner biologiji, ekonomiji
i filologiji, tako da se u tom saznanju, sasvim prirodno,
ogledao najpresudniji napredak do koga je, u istoriji zapadne
kulture, došla empirijska racionalnost. Ali, pošto je
teorija predstava iščezavala u isto vrijem e kad se javila i
potreba ispitivanja čovjekova bića kao temelja svakog pozitiviteta,
nije moglo a da ne dođe do izvjesne neravnoteže:
čovjek je postao ono na osnovu čega je svako saznanje
moglo biti konstituisano, ali ne i problematizovano; čovjek
je tim više postao ono što omogućava dovođenje u pitanje
svakog saznanja o čovjeku. Otuda i ovo dvostruko i neizbježno
osporavanje: prvo — koje održava stalnu raspru između
nauka o čovjeku i nauka uopšte, pošto prve gaje neukrotivu
težnju da zasnuju ove druge, koje su stalno prisiljene
da traže svoje temelje, opravdanje svojih metoda i
očišćenje njihove istorije od »psihologizma«, »sociologizma«