Rijeci i stvari - Monoskop

376
RIJEČI I STVARI
čin, za modernu misao inertnost nemišljenog je uvijek naseljena
na izvjestan način cogitom, i da bi se ta misao uspavala
u onome što nije misao, treba je ponovo oživjeti i istaknuti
u suverenosti stava »ja mislim«. Najzad, u klasicističkoj
misli o jeziku postojala je i teorija o derivaciji:
ona je ukazivala na to kako jezik, od samog početka svoje
istorije i možda od trenutka svog nastanka, kad je tek prešao
u govor, skreće u svoj domen, okreće se sam oko sebe,
udaljujući se od svoje prvobitne predstave, i postavlja svoje
riječi, čak i najstarije, tek kad se razviju u svojim retoričkim
figurama; toj analizi odgovara napor pri mišljenju
iskona, koji je već stalno skriven, napor što nas usmjerava
u pravcu gdje čovjekovo biće stoji uvijek u odnosu na samo
sebe, u udaljenosti i na razmaku što ga konstituišu.'
Ali ta igra suglasja ne treba da nam stvara iluzije. Ne
treba zamišljati da se klasicistička analiza govora odvijala
kroz vjekove bez modifikacija i primjenjivala samo na novi
predmet; da joj je snaga neke istorijske težine očuvala
identitet upkos tolikim mutacijama oko nje. U stvari, četiri
teorijska segmenta koja su obilježavala prostor opšte
gramatike nisu se očuvala: razbila su se, promijenila funkciju
i nivo, modifikovala su čitav domen validiteta kad je
krajem X V III vijeka iščezla teorija predstave. U doba klasicizma
opšta gramatika imala je cilj da pokaže kako se
u okviru sukcesivnog lanca predstava može uvesti jezik
koji, uprkos svom ispoljavanju na jednostavnoj i slaboj liniji
govora, pretpostavlja oblike simultanosti (potvrdu egzistencije
i koegzistencije; presjek predstavljenih stvari i
form iranje opštosti; primarni i neizbrisivi odnos između
riječi i stvari; pomjeranje riječi u njihovom retoričkom
prostoru). Naprotiv, analiza načina postojanja čovjeka, kakva
se razvila od X IX vijeka, ne počiva u teoriji predstave;
njen je zadatak da pokaže kako je uopšte mogućno predstaviti
stvari, pod kakvim uslovima, na kom tlu i u kakvim
granicama se one mogu pojaviti kao pozitivitet još dublji
nego razni načini percepcije; u tom koegzistiranju čovjeka
i stvari, u širokom prostoru koji otvara predstava, otkriva
se čovjekova radikalna konačnost, disperzija koja se istovremeno
udaljuje od iskona i obećava mu je, nezaobilazna
distanca vremena. Analitika čovjeka, onakva kakva je tradicijom
sačuvana, ne vrši analizu govora. Prisutnost ili odsutnost
jedne teorije predstave, ili još tačnije — prvobitna
osobina ili izvedena pozicija te teorije, modifikuje iz teme­