Rijeci i stvari - Monoskop

PRATILJE
73
stalno izmjenjuju. Nijedan pogled nije stabilan ili, bolje,
u neutralnoj brazdi pogleda koji platno probija okomito,
subjekat i objekat, gledalac i model izmjenjuju svoje uloge
do u beskonačnost. A veliko platno, vraćeno na krajnju
lijevu stranu slike, upravo tu vrši svoju drugu funkciju:
uporno nevidljivo, ono sprječava da se ikad otkrije ili definitivno
utvrdi odnos pogleda. Neprozirna nepomičnost
koja oko nje vlada čini nestabilnom igru metamorfoza koja
se u centru odvija između gledaoca i modela. Pošto vidimo
samo to naličje, ne znamo ni ko smo ni šta radimo.
Ili smo viđeni ili vidimo? Slikar sada fiksira jedno mjesto
koje ne prestaje da iz časa u čas mijenja sadržaj, oblik,
lice, identitet. Ali pažljiva nepomičnost slikarevih očiju upućuje
nas u drugom pravcu, kuda su one već prošle i kuda
će se sigurno ponovo vratiti: to je pravac nepokretnog platna
na kome je zacrtan potez koji se više nikad neće izbrisati.
Na taj način slikarev suvereni pogled pravi jedan
virtuelni trougao koji, u svom prostiranju, definiše to platno
na slici: na vrhu — jedna vidljiva tačka — umjetnikove
oči; na osnovi, s jedne strane, nevidljivi položaj modela,
a s druge — vjerovatno skicirana figura na okrenutom
platnu.
U trenutku kad gledalac dospije u njihovo vidno polje,
slikareve oči ga ščepaju i prisile da stupi u sliku, određuju
mu istovremeno privilegovano i obavezno mjesto, preuzimaju
njegovo blistavo i vidljivo odličje i projiciraju ga na
nepristupačnu površinu okrenute slike. Gledalac vidi kako
njegova nevidljivost postaje vidljiva za slikara i, transponovana
u sliku, definitivno nevidljiva za njega samog. To
iznenađenje je povećano i jednom dodatnom zamkom. Na
desnoj strani slika dobija svjetlost kroz prozor koji je, viđen
u perspektivi, vrlo uzak; vidi se samo prozorski okvir;
tako snop svjetlosti koji se širi obasjava istovremeno i s
istom darežljivošću dva susjedna prostora, ukrštena ali
nesvodljiva: površinu platna sa čitavim volumenom koji
obuhvata (to jest slikarev atelje ili salon u koji je instalirao
štafelaj) i, ispred te površine, stvarni volumen koji
zauzima gledalac (ili pak irealni položaj modela). Prodirući
kroz prostoriju zdesna nalijevo, snažna pozlaćena svjetlost
odnosi gledaoca prema slikaru i model prema platnu; obasjavajući
slikara, ona ga čini vidljivim za gledaoca i, poput
mnoštva zlatnih linija, odslikava u očima modela okvir
zagonetnog platna na kome će njegova transponovana sli­