Rijeci i stvari - Monoskop

PREDSTAVA
133
vara, u osnovnim crtama, analitici imaginacije, kao pozitivnoj
snazi koja linearno vrijeme transformiše u simultani
prostor virtuelnih elemenata; druga serija odgovara
analizi prirode, sa svim propustima i neredima koji brkaju
sliku bića i razbijaju je na niz predstava koje liče neodređeno
i iz daleka.
Ta dva oponentna momenta (jedan, negativan — o
neredu prirode u utiscima, drugi, pozitivan — o snazi
rekonstruisanja reda na bazi impresija) pronalaze svoje
jedinstvo u ideji »geneze«. I to iz dva mogućna razloga:
1. negativni momenat (momenat nereda i neodređene
podudarnosti) pada na teret imaginacije, koja tada vrši
dvostruku ulogu: ako može, i to jedino podvostručavanjem
predstave, uspostavivši red, ona to uspijeva upravo
u onolikoj mjeri u kolikoj ometa neposredno sagledanje
identičnosti i razliku među stvarima, i to u njihovoj analitičkoj
istini. Moć imaginacije samo je naličje ili druga
strana njene mane. Kod čovjeka ona se nalazi na sastavu
duše i tijela. Takvu su je analizirali Dekart, Malebranš
i Spinoza, i to istovemeno kao mjesto zablude i
kao snagu koja može dospjeti čak do matematičke istine;
oni su u njoj prepoznali obilježje konačnosti, bilo da je u
pitanju znak pada izvan inteligibilne sfere ili znak ograničene
prirode.
2. Naprotiv, pozitivni elemenat imaginacije može biti
stavljen na račun nejasne sličnosti ili nerazgovjetnog šuma
podudarnosti. Nered prirode, prouzrokovan njenom
vlastitom istorijom, njenim katastrofama ili, možda, jednostavno
njenim izukrštanim pluralizmom, sposoban je jedino
da predstavi stvari koje liče. Na taj način, predstava
se — uvijek vezana za sadržaje međusobno bliske — ponavlja,
prisjeća, povlači sama u sebe, stvara gotovo identične
utiske i rađa imaginaciju. I upravo u tom gibanju
mnogostruke prirode, u zagonetnoj pojavi da priroda —
prije svakog drugog reda — liči na samu sebe, Kondijak
i Hjum su tražili vezu između sličnosti i imaginacije. To
su sasvim suprotna rješenja, ali koja odgovaraju na isti
problem. I razumljivo je da se drugi tip analize lako razvio
u mitsku formu prvog čovjeka (Ruso) ili u svijest koja se
budi (Kondijak) ili u stranog gledaoca bačenog u svijest
(Hjum ): ta geneza se rađa upravo na mjestima same Knjige
o Postanju.