Raport końcowy Modele zarządzania uczelniami w Polsce

Modele zarządzania uczelniami w Polsce
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
ścieżki kariery od asystenta do profesora zwyczajnego; na każdym bowiem etapie awansu
na wyższe stanowisko powinna go uzyskać osoba o najwyższych kwalifikacjach spośród
osób, które zgłosiły się na konkurs.
Doświadczenia polskie przeczą jednak tej tezie. Mianowicie w znacznej części przypadków
ogłaszane przez uczelnie konkursy „wygrywają” pracownicy faktycznie z góry do danego
stanowiska typowani. Widoczne dowody tego, powszechnie zresztą znanego i w gruncie rzeczy
akceptowanego w środowisku zjawiska, stanowią często już same wnioski o otwarcie konkursu. Po
pierwsze, zawarta w nich jest często klauzula, iż odbywają się one „w ramach posiadanych
etatów”. Po drugie, we wniosku niejednokrotnie znajdujemy uwagę, iż „instytut posiada
odpowiedniego kandydata” albo wręcz – wymieniane jest imię i nazwisko tegoż. Wydaje się, że
zjawisko to jest przez środowisko akceptowane z tego powodu, że wpisuje się w tradycyjny etos
mistrza – ucznia, w którym mistrz jest naturalnym promotorem ucznia, doprowadzając byłego
studenta do najwyższych godności akademickich. Jednocześnie jednak nie ma wątpliwości, że
ogłaszanie konkursu, którego wynik jest z góry przesądzony, jest sprzeczne zarówno z jego ideą,
jak i z wpisaną w karierę akademicką (i przestrzeganą w czołowych uczelniach, zwłaszcza
amerykańskich) zasadą, iż stanowiska na uczelni są zarezerwowane dla obiektywnie najlepszych.
Przejawem takiego myślenia jest zresztą funkcjonujący w niektórych krajach zakaz kontynuowania
zatrudnienia tam, gdzie uzyskało się stopień doktorski. Polska, jako kraj na dorobku, również
naukowym, powinna przestrzegać ostrzejszych standardów kariery akademickiej, nawet kosztem
ugruntowanej tradycji. Być może celowe byłoby – przynajmniej w przypadku niektórych
kluczowych stanowisk – ogłaszanie konkursów z zastrzeżeniem, że będą one rozstrzygane
jedynie w sytuacji, gdy zgłosi się co najmniej dwóch kandydatów spełniających określone
w ogłoszeniu kryteria.
Związek pomiędzy stopniami i tytułem naukowym a stanowiskami jest następujący:
− asystentem może zostać magister lub doktor,
− adiunktem – doktor, doktor habilitowany lub nawet profesor,
− profesorem – doktor habilitowany lub profesor tytularny, a wyjątkowo doktor,
− profesorem zwyczajnym – tylko profesor tytularny.
Poza pozytywnym związkiem kolejnych szczebli naukowych z wyższymi stopniami
w hierarchii akademickiej, istnieje również związek negatywny wyrażający się w tym, że magister
będący asystentem obowiązany jest w ciągu określonego czasu uzyskać stopień naukowy doktora,
zaś doktor będący adiunktem stopień naukowy doktora habilitowanego. Skutkiem nieuzyskania
kolejnego stopnia jest to, że dana osoba musi pożegnać się z uczelnią (a w każdym razie
z zatrudnieniem na stanowisku naukowym lub naukowo-dydaktycznym). Jeżeli natomiast stopień
naukowy zostaje osiągnięty, wtedy następuje stabilizacja na danym stanowisku. „Stabilizacja”
w tym przypadku oznacza jedynie brak niebezpieczeństwa zwolnienia z pracy z tego powodu, iż
dana osoba posiada zbyt niski stopień naukowy do zajmowania danego stanowiska. Nie chodzi tu
natomiast o generalne zwolnienie z oceny sposobu wykonywania obowiązków naukowych
i dydaktycznych. Przedstawiona tu stabilizacja jest o tyle pozorna, że po uzyskaniu stopnia
naukowego występuje naturalne dążenie do awansu na kolejne stanowisko (odpowiednio: adiunkta
lub profesora).
Naszym zdaniem trwałym elementem struktury zatrudnienia powinna być kategoria „postdocków”.
Jest ona powszechna na zagranicznych uczelniach i instytutach badawczych,
a faktycznie nie funkcjonuje w Polsce. Chodzi o osoby po doktoracie, które byłyby zatrudniane na
uczelni na kilkuletni okres. Zasadniczo nie powinno dochodzić do przedłużania ustalonego okresu
Centrum Badań nad Szkolnictwem Wyższym Uniwersytetu Jagiellońskiego
31-007 Kraków, ul. Gołębia 24
113