Raport końcowy Modele zarządzania uczelniami w Polsce

Modele zarządzania uczelniami w Polsce
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
wskazuje, że autonomia uczelni rozciąga się na wszystkie obszary jej działania. Wiele przepisów
u.p.s.w. konkretyzuje tę zasadę. Również projekt dodaje do nich nowe przepisy, w których zasada
ta znajduje swój wyraz i uszczegółowienie.
Autonomia uczelni wyraża się głównie w wolności prowadzenia przez nią badań naukowych
oraz kształcenia w oparciu o obowiązujące regulacje prawne oraz akty prawa wewnętrznego (np.
statuty, regulaminy) 8 . Wolności te uwzględnione są wprost w przepisach znowelizowanej ustawy.
W szczególności zgodnie z art. 6 ust. 1 znowelizowanej u.p.s.w. uczelnia ma w szczególności
prawo do prowadzenia badań naukowych i prac rozwojowych oraz określania ich kierunków (pkt
1), prowadzenia kształcenia na studiach pierwszego, drugiego stopnia, jednolitych studiach
magisterskich i studiach doktoranckich zgodnie z przysługującymi jej uprawnieniami (pkt 4),
a także prowadzenia studiów podyplomowych, kursów dokształcających i szkoleń (pkt 5).
Autonomia uczelni przejawia się również m.in. w tym, że sama określa ona warunki przyjęć na
studia, liczbę studentów, programy kształcenia, sposoby weryfikowania wiedzy i umiejętności
studentów, ustala plany studiów i programy kształcenia (szerzej zob. art. 6 ust. 1 u.p.s.w.). Może
ponadto wydawać dokumenty potwierdzające ukończenie studiów oraz uzyskanie tytułów
zawodowych albo stopni naukowych (art. 6 ust. 1 i ust. 2 u.p.s.w.).
Wyrazem autonomii uczelni jest też możliwość podjęcia przez nią decyzji w sprawie
prowadzenia działalności gospodarczej (art. 7 u.p.s.w.).
Gwarancję konstytucyjnej zasady autonomii uczelni stanowi m.in. zakaz ingerowania
w ich działalność przez organy administracji rządowej i organy jednostek samorządu terytorialnego
poza przypadkami przewidzianymi w ustawach (art. 4 ust. 5 u.p.s.w.). Organy administracji
rządowej oraz organy samorząd terytorialnego mogą władczo wkraczać w sferę działalności
wykonywanej przez uczelnię tylko wtedy, gdy zezwala im na to przepis rangi ustawowej.
2.1.2.2. Rodzaje szkół wyższych
Prawo o szkolnictwie wyższym posługuje się trzema kryteriami, w oparciu o które dokonuje
rozróżnienia tych szkół na różne kategorie.
Jednym z kryteriów jest osoba założyciela. W oparciu o nie u.p.s.w. wyróżnia publiczne
i niepubliczne szkoły wyższe (art. 1 ust. 1 u.p.s.w.). Uczelnią publiczną jest uczelnia, której
założycielem jest państwo reprezentowane przez właściwy organ władzy lub administracji
publicznej (art. 2 ust. 1 pkt 2 u.p.s.w.). Natomiast uczelnią niepubliczną jest uczelnia, której
założycielem jest osoba fizyczna albo osoba prawna niebędąca państwową ani samorządową
osobą prawną (art. 2 ust. 1 pkt 3 u.p.s.w.).
Innym kryterium wykorzystywanym w u.p.s.w. jest możliwość (bądź jej brak) nadawania
przez uczelnię stopnia naukowego doktora. Z tego punktu widzenia u.p.s.w. rozróżnia uczelnie
akademickie oraz uczelnie zawodowe. Uczelnią akademicką jest uczelnia, w której przynajmniej
jedna jednostka organizacyjna posiada uprawnienie do nadawania stopnia naukowego doktora
(art. 2 ust. 1 pkt 22 u.p.s.w.). Z kolei uczelnia zawodowa to uczelnia, która prowadzi studia
pierwszego lub drugiego stopnia albo jednolite studia magisterskie i nie posiada uprawnienia do
nadawania stopnia naukowego doktora (art. 2 ust. 1 pkt 23 u.p.s.w.).
Ponadto u.p.s.w. dokonuje podziału uczelni według podmiotu sprawującego nadzór nad jej
działalnością na: uczelnie wojskowe, tj. uczelnie publiczne nadzorowane przez Ministra Obrony
Narodowej (art. 2 ust. 1 pkt 24 u.p.s.w.), uczelnie służb państwowych, czyli uczelnie publiczne
nadzorowane przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych (art. 2 ust. 1 pkt 25 u.p.s.w.),
uczelnie artystyczne, tj. uczelnie publiczne nadzorowane przez ministra właściwego do spraw
8 Por. wyrok TK z 8.11.2000 r., SK 18/99, OTK 2000, Nr 7, poz. 258, teza nr 7.
Centrum Badań nad Szkolnictwem Wyższym Uniwersytetu Jagiellońskiego
31-007 Kraków, ul. Gołębia 24
39