Raport końcowy Modele zarządzania uczelniami w Polsce

Modele zarządzania uczelniami w Polsce
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Ważną zmianą jest możliwość powoływania rektora w drodze konkursu (72.1), co wiąże się
także z obniżeniem formalnych wymagań co do kandydata – może być nim osoba posiadająca
stopień doktora (72.2.). Ustawa stosuje tutaj bezwzględnie zasadę autonomii uczelni, gdyż to
statut ma regulować tryb powoływania tego jednoosobowego organu uczelni (72.2a), w tym także
wymagania, jakie spełniać kandydat na rektora.
Rektor wyłoniony w konkursie dla realizacji określonego zadania mający w kontrakcie oraz
statucie przydzielone określone kompetencje może mieć duży zakres władzy. Biorąc pod uwagę
również to, że rektor powołuje PJO i może spowodować wytworzenie takich reguł konkursu na
szefów PJO może zdecydować o obsadzie stanowisk dziekana i zyskać duża możliwość działania.
Wydaje się, że z tego modelu wyłaniania rektora skorzystają raczej uczelnie mniejsze i raczej
niepubliczne szczególnie, albo takie, gdzie trzeba podjąć się realizacji specjalnego działania.
Wytworzy to także w szkole niepublicznej potrzebę zdefiniowania relacji między rektorem
i kanclerzem.
Kierownicy PJO mogą pochodzić z wyboru albo być powoływani w drodze konkursu (art.
76.1), szczegółowe kompetencje i zasady wyboru/powoływania określa statut uczelni (art. 76.3).
W odniesieniu do kierownika PJO – art. 70.1 wyraźnie stwierdza, że jego kompetencje określa
statut uczelni, z zastrzeżeniem że do jego obowiązków „należy w szczególności opracowanie
strategii rozwoju jednostki zgodnej ze strategią rozwoju uczelni”.
Ze względu na możliwość powoływania rektora w drodze konkursu oraz otwarcie możliwości
powołania na to stanowisko osoby ze stopniem doktora zniesiony został zapis, że wymagania
w stosunku do kierownika PJO nie mogą być wyższe niż w stosunku do kandydata na rektora.
Ustawa w sposób bardziej precyzyjny wskazuje, że rektor nie jest jedynie przedstawicielem
społeczności akademickiej lecz raczej zarządcą uczelni. Zmiana w stronę wyraźnie menedżerskiego
zarządzania uczelnią może jednak nastąpić tylko i wyłącznie za sprawą zmian w statucie.
Wymaga to z kolei zgody senatu uczelni, co jest podkreśleniem znaczenia samorządności
akademickiej.
W kwestii scentralizowanego przywództwa wewnętrznego istotnym czynnikiem związanym
z równowagą między autonomią i odpowiedzialnością są powszechnie podejmowane działania na
rzecz wzmocnienia władzy rektora. Ustawa daje tu przyrost władzy rektora m.in. dzięki wskazanym
ustawowym nowym prawom a także statutowemu definiowaniu jego uprawnień, ułatwieniu
w zwalnianiu pracowników po jednokrotnej negatywnej ocenie pracownika czy prawie do tworzenie
PJO (senat wydaje w tej sprawie jedynie opinię, która nie jest dla rektora wiążąca). Wzmocnienie
roli rektora może zwiększyć spójność i efektywność funkcjonowania uczelni w konkurencyjnym
środowisku, wprowadzając jasny podział odpowiedzialności i zwiększając potencjał strategiczny
uczelni. Rektor uczelni musi odpowiednio zrównoważyć różne zadania organizacji i odpowiada
w pierwszej kolejności za wszystkie działania. Najważniejszymi kwalifikacjami na stanowisko
rektora są nadal kompetencje akademickie, głównie ze względu na wyjątkowe cele uczelni oraz
świadczone przez nie usługi. Równocześnie jednak za dodatkowe atuty rektora uznaje się obecnie
umiejętności przywódcze i fachową wiedzę w dziedzinie zarządzania, ponieważ same
kompetencje akademickie nie gwarantują, że dana osoba jest również dobrym liderem, dyplomatą
czy strategiem.
Modele I i II realizują się w dwóch podmodelach, ze względu na funkcjonowanie organów
kolegialnych:
a. przy funkcjonowaniu Senatu (lub organowi noszącemu inną nazwę) jako jedynego
ogólnouczelnianego ciała kolegialnego wyłanianego przez środowisko uczelni – model
unikameralny.
Centrum Badań nad Szkolnictwem Wyższym Uniwersytetu Jagiellońskiego
31-007 Kraków, ul. Gołębia 24
46