Raport końcowy Modele zarządzania uczelniami w Polsce

Modele zarządzania uczelniami w Polsce
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
2.2.3. Propozycje rozwiązań modelowych z uzasadnieniem oraz wskazaniem
dobrych praktyk
Sposoby realizacji dopuszczanych ustawą modeli samorządności akademickiej
i menadżerskiej
Przyjęte ramy prawne sprawiają, że w polskich warunkach będą mogły funkcjonować cztery
podstawowe modele zarządzania uczelnią:
− elekcyjno-unikameralny (uczelnia posiadająca tylko senat, jako ogólnouczelniany organ
kolegialny, w której rektor pochodzi z wyboru, model samorządności akademickiej);
− elekcyjno-bikameralny (w uczelni obok senatu funkcjonuje konwent, a rektor jest wybierany, to
też jest model samorządności akademickiej);
− konkursowo-unikameralny (uczelnia z senatem, przy rektorze powoływanym w drodze
konkursu, model samorządności menadżerskiej);
− konkursowo-bikameralny (w uczelni obok senatu funkcjonuje konwent, a rektor jest
powoływany w drodze konkursu, to też jest model samorządności menadżerskiej).
Ustawowa zasada autonomiczności uczelni sprawia, że to uczelnia reprezentowana przez
senat za pomocą decyzji wyrażonej w przyjęciu/zmianie statutu dokonuje istotnego wyboru modelu
zarządzania uczelnią. Dotyczy to wszystkich typów szkół w Polsce, przy uwzględnieniu specyfiki
uczelni wojskowych, służb państwowych czy medycznych. Z tego względu rozstrzygnięcie to
należy uznać za najważniejsze dla kształtowania sposobu funkcjonowania uczelni jako
całości oraz całościowego zarządzania i kierowania uczelnią. Jednocześnie przyjęcie jednego
z tych modeli nie musi być rozstrzygnięciem definitywnym, gdyż uczelnia może wykorzystać na
przykład model konkursowo-unikameralny dla zrealizowania konkretnych działań (restrukturyzacja,
realizacja programu naprawczego) i powrócić do poprzednio funkcjonującego modelu.
W przypadku uczelni publicznych statut jest tworzony i zmieniany przez ogólnouczelniany
organ kolegialny/senat (art. 56.1 - bez zmian), za wyjątkiem momentu powoływania uczelni do
życia – w tym wypadku pierwszy statut jest nadawany przez ministra właściwego do spraw
szkolnictwa wyższego, przy „czym statut czym statut obowiązuje do czasu uchwalenia przez senat
uczelni lub zatwierdzenia przez odpowiedniego ministra nowego statutu” (art. 19.3 – bez zmian).
W przypadku uczelni niepublicznych pierwszy statut nadaje założyciel (art. 24.1 – bez zmian),
a następnie jest on uchwalany albo przez założyciela, albo przez przewidziany w statucie organ
kolegialny (art. 58.1).
Za publikacją Eurydice, Zarządzanie szkolnictwem wyższym w Europie, można przyjąć że
w odniesieniu do szkolnictwa wyższego zarządzaniem jest „formalne i nieformalne sprawowanie
władzy, zgodnie z przepisami, polityką i zasadami, które określają prawa i obowiązki różnych
uczestników, włącznie z zasadami ich współdziałania czy wzajemnego oddziaływania”, czyli
zarządzanie to inaczej „ramy, w których uczelnia realizuje swe założenia, cele i politykę w spójny
i skoordynowany sposób”. Zarządzanie obejmuje więc działania o charakterze strategicznym,
w odróżnieniu od kierowania, które oznacza „realizację zestawu celów wytyczonych przez uczelnię
na podstawie ustanowionych zasad”, czyli kierowanie odpowiada na pytanie, „w jaki sposób
stosuje się zasady”.
Inaczej ujmując – zarządzanie oznaczać będzie strukturę oraz procedury podejmowania
podstawowych decyzji w instytucjach szkolnictwa wyższego. Natomiast kierowanie strukturę
i procedury wdrażania tych decyzji w życie. Z tego rozróżnienia wynika także istotne rozróżnienie
na liderów (rektor, dziekani, założyciel), którzy tworzyć powinni ogólną wizję, czy w myśl
nowelizacji ustawy – strategię rozwoju uczelni oraz poszczególnych podstawowych jednostek
Centrum Badań nad Szkolnictwem Wyższym Uniwersytetu Jagiellońskiego
31-007 Kraków, ul. Gołębia 24
57