Raport końcowy Modele zarządzania uczelniami w Polsce

Modele zarządzania uczelniami w Polsce
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
wybór rektora i prorektorów i o budżecie. Senat składa się z reprezentantów pracowników uczelni
administracji i studentów. W Europie są modele z jednym ciałem kolegialnym jak Senat (tak jest
w Polsce ale przewiduje się możliwość dualizmu ciał kolegialnych). W niektórych krajach
przynajmniej jedno ciało składa się z ludzi spoza uczelni. Różny system wyłaniania ich. System
dwu ciał zyskuje na popularności w Europie. Zwiększa się accountability wobec stakeholders
(rozliczalność wobec interesariuszy zewnętrznych). Inna nawet bardziej zasadnicza różnica
w Europie przejawią się w modelu wyłaniania rektora i definiowania jego uprawnień.
1 Model z systemem wybierania rektora przez ciało kolegialne (model elekcyjny
– samorządność akademicka).
System wyłaniania rektora: wybór przez elektorów reprezentujących różne grupy uczelniane
(PL); wybierany przez np. Senat (Fr); mianowany przez radę decydującą o strategii (AT i BE);
Kwalifikacje rektora w większości krajów określiło prawo. Większość z nich wymaga
kwalifikacji akademickich. Czas kadencji także określa prawo. W większości rektor jest
członkiem Senatu, inni nie dopuszczają tego.
2 Model z wyłanianiem rektora w drodze konkursu (model konkursowy – samorządność
menadżerska).
Rektora bywa mianowany w dwustopniowej procedurze z udziałem rady i Senatu (De, No).
System traktowania rektora jako CEO na ogół istnieje przy mianowaniu rektora. Musi mieć
konkretne zadanie do wykonania. Szczególnie uzasadnione jest korzystanie z tego modelu
w sytuacji jasno zdefiniowanych zadań, jakie ma rozwiązać ten rektor.
3 Nowelizacja ustawy nie dopuszcza zastosowania popularnego w Europie modelu powoływania
rektora przez takie ciała, jak np. Rada Powiernicza czy Rada Zarządzająca.
Modele I i II możliwe są do zrealizowania w Polsce i jednocześnie zapewniają duży stopień
gwarancji utrwalania samorządności akademickiej. Model I korzysta z zapisu ustawowego,
mówiącego o tym, że istnieje kolegium elektorów jako organu wyborczego publicznej uczelni (art.
60.8 – bez zmian). Art. 71 reguluje skład i zasady działania kolegium elektorów (związane między
innymi z zatrudnieniem i wiekiem emerytalnym) i w swojej zasadniczej części nie uległ daleko
idącym modyfikacjom. Art. 78.1 stanowi, ze rektora i prorektora odwołuje organ, który dokonał
wyboru, tychże wyłonionych w drodze konkursu (Model II) odwołuje Senat.
Dla modeli I i II istotne znaczenie ma fakt określenia kompetencji rektora uczelni w artykule
66. Zgodnie z nim „Rektor kieruje działalnością uczelni i reprezentuje ją na zewnątrz, jest przełożonym
pracowników, studentów i doktorantów uczelni” (ust. 1 – bez zmian).
Tym, co zostało dodane – to:
− obowiązek opracowania i realizowania strategii rozwoju uczelni (ust. 1a);
− ograniczenie możliwości podejmowania decyzji majątkowych przez rektora o wartości
większej niż 250 000 euro (ust. 2. 1) oraz 94. 4);
− obowiązek wdrażania i doskonalenia uczelnianego systemu jakości kształcenia (ust. 2. 3a).
Rektor jest także zobowiązany do przekazywania informacji do ministra właściwego dla
szkolnictwa wyższego o działalności uczelni oraz o zatrudnionych osobach. Nowelizacja ustawy
w przejrzysty sposób reguluje także tryb odwołania rektora w przypadku rażącego naruszenia
prawa (art. 38. 5). Rektor jako jednoosobowy organ uczelni sprawuje nadzór nad działaniami
uczelni (w tym i organów kolegialnych, łącznie z senatem) oraz realizuje zadania związane
z bieżącym administrowaniem sprawami uczelni. Ale w istocie nie następuje zasadnicza zmiana
w odniesieniu do osoby rektora. Istotną nowością jest możliwość definiowania w statucie uczelni
uchwalanym przez senat kompetencji rektora i senatu w sprawach, które ustawa nie przydziela
jednemu z tych organów.
Centrum Badań nad Szkolnictwem Wyższym Uniwersytetu Jagiellońskiego
31-007 Kraków, ul. Gołębia 24
45