Raport końcowy Modele zarządzania uczelniami w Polsce

Modele zarządzania uczelniami w Polsce
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
1.Modele zarządzania uczelniami
1.1.Modele uniwersytetów w historii Europy
Zarządzania współczesną uczelnią jest nieporównywalnie rozbudowane w stosunku do
zarządzania uniwersytetami realizowanego przez wieki w Europie.
W czasach, gdy zakładano pierwsze uniwersytety europejskie, wyróżnić można było trzy
modele: boloński, paryski i neapolitański, które są dzisiaj modelami historycznymi.
Modelu uniwersytetu bolońskiego to dwie społeczności: universitas magistrorum (wspólnota
profesorów) oraz universitas scholarum (wspólnota studentów). Rektor był wybierany przez
studentów, jako grupę płacąca za naukę. Profesorowie ustalali programy nauczania i wybierali
dziekanów. Pierwszy w Polsce uniwersytet w Krakowie (1364) rozpoczynał swoją działalność
w oparciu o ten model.
Model paryski to uniwersytet podporządkowany Kościołowi, gdyż powstał w oparciu o szkoły
przy katedrze Notre Dame, kształcące duchownych i nauczycieli. Dominowali w nim profesorowie,
wybierający rektora i dziekanów. Kościół kontrolował realizację zadań i programów za
pośrednictwem kanclerza, do którego obowiązków należało miedzy innymi kontrolowanie
wykładów i egzaminów. Studenci byli tylko odbiorcami wiedzy.
Model neapolitański jest przykładem uniwersytetu państwowego, założonego przez cesarza,
który mianował rektora oraz profesorów. Większość kosztów kształcenia pokrywała kasa
państwowa, płacąca wynagrodzenie dla kadry nauczającej, dlatego też czesne płacone przez
studentów było niewielkie.
Już od XIV wieku zaistniała pomiędzy uniwersytetami w Europie wspólnota programowa. Na
każdej uczelni podstawą do dalszego kształcenia było ukończenie studiów na wydziale artes
liberales. Wyróżnić można było trivium (gramatykę, retorykę i logikę) oraz quadrivium (arytmetyka,
geometria, astronomia i muzyka). Dopiero potem można było kontynuować naukę na jednym
z trzech wydziałów: teologii, medycyny lub prawa.
Obecny „proces boloński” – rozpoczęty podpisaniem deklaracji Ministrów właściwych ds.
szkolnictwa wyższego krajów europejskich nawiązuje do tradycji modelu uniwersytetu
średniowiecznego. Wspólnotę edukacyjną tworzyło:
a) Język łaciński jako sposób międzynarodowego porozumiewania się (dzisiaj angielski)
b) Ten sam układ programu nauczania we wszystkich uniwersytetach
c) Mobilność studentów i nauczycieli (krążących po całej Europie za wiedzą)
d) Wzajemna uznawalność stopni i tytułów naukowych.
Wraz z upływem czasu, modele uniwersytetów ulegały przekształceniom w wyniku kryzysów
oraz reform.
Z początkiem XIX wieku w Berlinie Wilhelm von Humboldt zaproponował nową koncepcję
Uniwersytetu:
a) Zagwarantowanie wolności nauki i nauczania (sformułowanie zasady autonomii
uniwersyteckiej)
b) Podporządkowanie pracy profesorów jedności nauczania i nauki (wykład ma przynosić
studentom novum w nauczanej dziedzinie, wynikające z badań profesora)
c) Zadaniem uniwersytetów jest przekazywanie studentom wszechstronnej wiedzy,
rozszerzanie zdolności studenta oraz pobudzanie jego rozwoju intelektualnego, zamiast
wąsko wyspecjalizowanego kształcenia zawodowego (zasada badać i uczyć).
Centrum Badań nad Szkolnictwem Wyższym Uniwersytetu Jagiellońskiego
31-007 Kraków, ul. Gołębia 24
27