Raport końcowy Modele zarządzania uczelniami w Polsce

Modele zarządzania uczelniami w Polsce
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
d) Oceną jakości osoby mającej zostać profesorem jest veniam legendi (prawo do wykładania
i prowadzenia seminariów – odpowiednik habilitacji)
e) Uniwersytet jest jednym z elementów państwowego systemu edukacji.
Natomiast w połowie XIX wieku w Dublinie kardynał Henry Newman zaproponował ideę
uniwersytetu czysto dydaktycznego, wyprowadzając tym samym badania naukowe na zewnątrz
(do literackich i naukowych akademii lub towarzystw). Jednak model newmanowski nie został
przyjęty przez społeczność akademicką, w szczególności przez studentów, którzy chcieli
studiować w miejscu gwarantującym wysoki poziom uprawianej nauki.
W Polsce porozbiorowej podwaliny pod mowy model uczelni położyła ustawa z 1920 roku.
Twórca ustawy 1 , Stanisław Estreicher – Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego oparł ją o model
humboltowski w zakresie badań naukowych i dydaktyki, jednak w ślad za ustawodawstwem
austriackim, przyznał centralnej władzy państwowej, liczne uprawnienia nadzorcze. Ustawa ta
regulowała nie tylko ustrój oraz zasady funkcjonowania uniwersytetów ale również szkół
akademickich 2 , które powstawały w tamtych czasach jako uczelnie kształcące w konkretnym
zawodzie. Szkoły akademickie miały zapewnioną autonomię w aspekcie wewnętrznym
(osobowość prawna, prawo stanowienia regulacji wewnątrz uczelnianych, powoływania organów
kolegialnych i jednoosobowych zarządzających uczelnią) oraz w aspekcie zewnętrznym (prawo do
posiadania wspólnej reprezentacji środowiska akademickiego, mającej prawo występowania do
organów władzy państwowej).
Lata pięćdziesiąte dwudziestego wieku przyniosły wiele ograniczeń w systemie szkolnictwa
wyższego (Scentralizowanie zarządzania, brak osobowości prawnej uczelni, nie było wyborów
organów jednoosobowych, studenci mieli „socjalistyczną dyscyplinę pracy” czyli obowiązek
obecności na wykładach, limity przyjęć na studia ustalane centralnie w Ministerstwie.
Dopuszczenie do bardziej demokratycznego modelu zarządzania w szkolnictwie wyższym
w Polsce nastąpiło w 1982 roku 3 . Zapisano w ustawie, że szkoły wyższe kierują się zasadami
wolności nauki i sztuki (nie było jednak zapisu o wolności nauczania) oraz że cała społeczność
akademicka uczestniczy w samorządnym zarządzaniu szkołą wyższą poprzez organy kolegialne
i jednoosobowe. Ustawa z 1990 roku 4 wprowadziła niepaństwowe szkolnictwo wyższe a w 1997
roku państwowe wyższe szkoły zawodowe. Natomiast Konstytucja RP z 1997 r. (art.70 ust.5)
zagwarantowała autonomię szkół wyższych na zasadach określonych w ustawie. Rozpoczęło się
stopniowe reformowanie szkolnictwa wyższego. Dzięki kolejnym ustawom obecny model
szkolnictwa wyższego jest w bardzo wielu elementach porównywalny z modelami szkolnictwa
wyższego innych krajów należących do Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego.
1.2 Zarządzanie europejskim szkolnictwem wyższym w badaniach
EURYDICE
Z publikacji Eurydice, Zarządzanie szkolnictwem wyższym w Europie, przyjęte są następujące
założenia/definicje: zarządzaniem jest „formalne i nieformalne sprawowanie władzy, zgodnie
z przepisami, polityką i zasadami, które określają prawa i obowiązki różnych uczestników, włącznie
z zasadami ich współdziałania czy wzajemnego oddziaływania”, czyli zarządzanie to inaczej „ramy,
w których uczelnia realizuje swe założenia, cele i politykę w spójny i skoordynowany sposób”.
Zarządzanie obejmuje więc działania o charakterze strategicznym, w odróżnieniu od kierowania,
1 Ustawa o szkołach akademickich (DzU RP nr 72 poz. 494 z 1920) dotyczyła szkolnictwa wyższego w Polsce.
2 W polskim prawie pojęcie „uczelnia akademicka” nie funkcjonowało w latach 1951 do 2005 r.
3 Ustawa o szkolnictwie wyższym z 4 maja 1982 r. (Dz.U. nr 14 poz. 113)
4 Ustawa o szkolnictwie wyższym z 12 września 1990 r. (DzU nr 65 poz 385)
Centrum Badań nad Szkolnictwem Wyższym Uniwersytetu Jagiellońskiego
31-007 Kraków, ul. Gołębia 24
28