You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
117 LIBER I. CAPUT XVI. XVII. XVm. 118<br />
Tardiora agentes iumentd] Neinpe asinos et boves:<br />
quamvis hos sub iumentorum nomine contineri<br />
non putaverit Ulpianus iurisconsultus. Sed si etymologiam<br />
respicias, nihil proliibet quin iumenta recte<br />
dici possint, sive a iugando, ut voluit Yarro, seu a<br />
iuvando, ut alii grammatici docent, nomen deduction<br />
sit.<br />
Detrectare] In aliis exemplaribus legitur detractare.<br />
Utraquo lectio recipi potest. Nam quamvis<br />
detrectare frequentius sit in ista significatione, hoc<br />
tarnen etiam reperitur. Vergilius Georg. III.:<br />
Aut iuga detractans interdum quae optima cornu.<br />
Ourtius libro IX.: Nihil quod imperaret detractans,<br />
biduum apud eum substitit.<br />
[pag. 109] CAPUT XVII.<br />
Nullum animal morosius est, nullum maiore arte<br />
tractandum, quam homo, nulli magis parcendum. Quid<br />
enim stultius, quam in iumentis quidem et canibus<br />
erubesceye, iram exercere, pessima autem conditione<br />
hominem esse? Morbis medemur, nee irascimur. Atqui<br />
et hic morbus est animi, moTlem medicinam desiderat,<br />
ipsumque medenttm minime infestum aegro. Mali<br />
medici est desperare ne cur et. Idem in his quorum animus<br />
affectus est, facere debebit cui tradita salus omnium<br />
est: non cito spem proiicere, nee mortifera signa pronunciare.<br />
Luctetur cum vitiis, résistât, aliis morbum<br />
suum exprobret, quosdam morbi curatione decipiat, citius<br />
meliusque sanaturus remediis faMentibus. Agat<br />
princeps curam non tantum salutis, sed etiam honestae<br />
cicatricis. Nulli regi gloria est ex saeva animadversione.<br />
Quis enim dubitat posse ? At contra maxima,<br />
si vim suam continet, si multos irae alienae eripit, neminem<br />
suae impendit.<br />
Nullum animal] Clausula, qua apte superiora<br />
clauderentur, si mox sequerentur ea quae de servis<br />
paulo post 8ubiiciet. Quum enim in oomparatione<br />
animalium diversi generis illud conveniret, nulli magis<br />
parcendum quam homini, erat et illud addendum,<br />
etiam inter homines nulli magis quam libero.<br />
Nunc quaedam admiscet minime loco posita: quae<br />
si in alium locum distulisset, optime quadrarent.<br />
Haec ergo accipiamus quasi dicta sint per digressionem.<br />
Morbis medemur] Quasi diceret, quum princeps<br />
alicui poenam infligit, non aliam causam praetendit<br />
nisi quod sic corrigitur hominum pravitas, qui aliter<br />
cohiberi non possunt: quod curatur ulcus publicum,<br />
quod membra morbosa abscinduntur, ne malum<br />
in totum corpus serpat. Atqui et earn rationem<br />
sequuntur medici. Imo verius princeps quidam est<br />
animi medicus : quum morbus animi sit vitium. Imitentur<br />
ergo principes bonos medicos, qui non intem-<br />
peranter aegros affligunt, qui faciles curationes primum<br />
admovent, et fallentia remédia, nee desperant<br />
quamdiu aliquid tentare possunt. Morbis medentur,<br />
non irascuntur.<br />
Quorum animus affectus est] Id est male habitus<br />
et male dispositus, ut vulgo loquuntur. Sic enim<br />
affectus fere accipitur [pag. 110] in malam partem,<br />
quum est sine adieeto. Livius libro IX.: In corpore<br />
tarnen affecto vigebat vis animi consiliique.<br />
Nee mortifera signa] Alludit ad praesagia medicorum,<br />
quibus certain mortem praenunciari scribunt.<br />
CAPUT xvm.<br />
Servis imper are moderate, laus est: et in mandpio<br />
cogitandum est, non quantum illud impune pati<br />
possit, sed quantum tibi permittat aequi bonique natura,<br />
quae parcere etiam captivis et pretio paratis iubet.<br />
Quanta iustius his iubet,'tanto iustius hominibus<br />
liber is, ingenuis. honestis, non ut mancipiis abuti, sed<br />
his quos gradu antecedas, quorumque tibi non tradita<br />
servifus, sed tutela. Servis ad statuam licet confugere,<br />
quum in servum omnia liceant. Est aliquid quod homini<br />
in hominem licere, commune ius animantium vetet.<br />
Quis non Vedium Pollionem peius oderat, quam<br />
servi sui, quod muraenas sanguine humano saginabat,<br />
et eos qui se aliquid off ender ant, in vivarium, quid<br />
aliud quam serpentibus, obiici iubebat? 0 hominem<br />
mille mortibus dignum, sive devorandos servos obiicie-<br />
%at muraenis, quas esurus erat: sive in hoc tantum<br />
Mas alebat, ut sic aleret. Quemadmodum domini crudeles<br />
tota civitate commonstrantur invisique et detestabiles<br />
sunt, ita regum et iniuria latius patet, et infamia<br />
atque odium saeculis traditur. Quanto autem non<br />
nasci melius fuit, quam numerari inter publico mdlo<br />
natos?<br />
A maiori ad minus: Si non omnia licent domino<br />
in servum, ergo nee principi in subditum. Sic enim<br />
debet dominus servo imperare, ut interim agnoscat<br />
hominem. Sic princeps dominari subdito, ut hominem<br />
agnoscat et liberum. A minori: Si domini crudeles,<br />
quorum crudelitas privatis parietibus continetur,<br />
tota civitate commonstrantur: regum saevitia,<br />
quae in populos exercetur, in vulgus infamis est, et<br />
ad posteritatis quoque memoriam dimanat.<br />
Servis imperare moderate] Est etiam erga infi-<br />
-mum hominum genus servanda iustitia, inquit Cicero.<br />
Hi sunt servi, quibus uti bene quidam praecipiunt<br />
ut mercenariis, ad exigendas operas, et iusta praestanda.<br />
Plato quoque in VI. de Republica: Est, inquit,<br />
recta servorum educatio, ut nulla illis contumelia<br />
inferafcur, iniuriaque iis multo minus, si fieri possit,<br />
quam aequalibus inferenda. Modus tarnen ad-<br />
8*
Change language