Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
43 DE CLEMENTIA . 44<br />
hostes imminent, aut intestini ac domestici. Hi insidiis<br />
adoriuntur, illi magis congrediuntur aperto marte.<br />
Utrique periculo est Buum remedium, ubi subditi<br />
parati sunt et mucronibus insidiantium obiicere se et<br />
substernere corpora sua etc.<br />
Substernere corpora sua] Metaphora est elegans,<br />
et cui etiam gratiam addit rhetbrica vittqßoXy. Neque<br />
enim proprio sternitur via ad salutem imperantis<br />
ex corporibus humanis: neque id caret excessu,<br />
ut corpora sua substernant, et iter illi instruant ex<br />
strage cadaverum. Verba autem bene inter se conveniunt,<br />
et metapborae sunt appositissima. Sternere<br />
enim et instruere pro eo usitata sunt apud autores,<br />
qudd alias pavire alias munire dicitur. Ad banc<br />
sententiam videtur Lucanus allusisse libro primo,<br />
ubi tamen ironice deridet Neronem:<br />
Quod si non aliam venturo fata Neroni<br />
Invenere viam, magnoque aeterna parantur<br />
Régna diis, coelumque suo serrire tonanti<br />
Non nisi magnorum potuit post bella gigantum:<br />
Iam nihilo superi querimur, scelera ipsa nefasque<br />
Hac mercede placent: diros Pharsalia campos<br />
Impleat, et Poeni saturentur sanguine mânes etc.<br />
Non hic est sine rationé] Prolepsis seu occupatio,<br />
ne quis cavilletur temeritatem esse atqu« insaniam,<br />
tot hominum millia se morti destinare, ut<br />
unius vitam morti exiinant: se in certum mortis<br />
periculum proiicere, ut ab uno capite repellant. Hic<br />
respondet Seneca, principem esse in republica tanquam<br />
animum in corpore. Quemadmodum animus<br />
omnia meinbrorum ministeria regit ac moderatur,<br />
ita subditi principis nutum ad omnia officia intuentur<br />
et observant.<br />
Multis moriibus unam animam redimerê] Quasi<br />
diceret maie pensari tot mortes unius Tita, coque<br />
peius, si senex iuvenum, valetudinarius robustorum<br />
interitu redimitur. Quorsum igitur attinet tantum<br />
iacturae facere non ita magna mercede? nonne publice<br />
delinquitur, et privatim? Sunt baec etiam dicta<br />
XOCtà T1JV 71 (tobityiv.<br />
Quemadmodum totum corpus] Nihil ad similitudinem<br />
poterat aptius aut propius excogitari. Siquidem<br />
ut princeps et unus est, et interdum senex et<br />
valetudinarius, ita animus hominis pusillum est quiddam<br />
et minutulum, nullis oculis oonspicuum. Rursum<br />
corporis [pag. 32] vasta moles, et honesta membrorum<br />
proportione speciosa, et varia officiorum distinctione.<br />
Respublica constat ex infinito paene hominum<br />
numéro, nec minori officiorum varietate. Tertio<br />
membra corporis habent quidem a se vigorem<br />
et naturalem impetum, sed penes animum est temperatura.<br />
In vulgo plus satis roboris, consilii parum,<br />
nisi aliunde sustineretur. Ita per partes excutienda<br />
est eorum similitudo quae inter se comparantur.<br />
In hanc sententiam refert Tacitus lib. I.,<br />
quum Tiberius negaret se suffioere toti reipublicae<br />
administrandae, interrogatum ab Asinio G-allo quam<br />
sibi partem committi vellet; sed quum Asinius deprehendisset<br />
in vultu offensionem, dixisse non ideo<br />
interrogatum, ut divideret quae separari nequirent,<br />
sed ut sua oonfessione argueretur unum esse reipublicae<br />
.corpus, atque unius animo regendnm.<br />
In qua sede latitet, incertus'] Obiter perstringit<br />
pugnantes inter se philosophorum sententias, qui<br />
nondum in certain ac statam sedem animum receperunt.<br />
Herophilus in ventriculo cerebri locum<br />
Uli constituit, Piatoni et Democrito magis placet<br />
esse in toto capite; Erasistratus circa membranam<br />
cerebri, Strato in superciliorum interstitio, Parmenides<br />
et Epicurus in toto pectore, Diogenes in arteriaco<br />
cordis ventriculo, " Stoici integrum cor seu<br />
spiritum illi assignant, alii cervicem cordis, alii<br />
praeoordia, Empedocles sanguinis concretionem. Tide<br />
Plutarchum, et nonnulla apud Ciceronem Tuscul. I.<br />
Manus, pedes, oculi negotium illi gerunf] Id est,<br />
pro illius arbitrio moventur, ac illi deserviunt.<br />
Idem Seneca epist. XIV.: Omnes- istae artes, quibus<br />
aut excitatur civitas, aut strepit, corpori negotium<br />
gerunt. In multis exemplaribus perperam legitur<br />
oorporum, suffragante etiam Erasmo in utraque<br />
editione. In hanc sententiam vocavit Cicero<br />
sensuum tbntem, animum, qui obiecta discernit:<br />
sensus, perinde atque illi visum est, sequuntur, aut<br />
fugiunt: atque uti vere est apud Salustium, animi<br />
imperio, corporis servitio magis utimur. Hue pertinet<br />
et illud Quintiliani in Divite accusato proditionis<br />
: Sic corpora nostra motum nisi de mente<br />
non sumunt, et otiosa sunt membra donee illi« animus<br />
utatur.<br />
Mare lucri causa scrutamur] Ponunt philosophi<br />
triplicem appetitum, naturalem, sensitivum et rationalem.<br />
Primum omnibus naturis attribuunt, alterum<br />
animalibus, tertium animae rationali. Rursum<br />
appetitum sensitivum sic partiuntur, ut alius sit<br />
appetitus superior, ad affectus interiores pertinens,<br />
odium, amorem, tristitiam, spem, metum, et huiusmodi:<br />
de quo accipiendus est hie locus; alter in<br />
passionibus corporis resideat, fame, siti, frigorOj et<br />
similibus. De quo igitur fit mentio a Senéca, radix<br />
est omnium cupiditatum, quas velut [pag. 33]<br />
nervös in homine scribit Plato in Legibus, et seu x )<br />
funiculos quosdam quibus trahamur: et quemadmodum<br />
inter se contrarias sunt ipsae, sic et nos<br />
raptari in partes varias, nisi domina ratio praefecta<br />
merit. At vero quia alii in aliis eminent affectus,<br />
et, ut ait Propertius,<br />
Naturae sequitur semina quisque suae,<br />
ideo Seneca nunc avarum facit dominum, nunc ambitiosum.<br />
Si avarus est, pro eius imperio<br />
1) Edd. 1611 seqq.: ceu.
Change language