You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
41 LIBER I.<br />
Oui simile est illud Quintiliani in Aegro redempto :<br />
Toluit nos ille mortaHtatis artifex deus in commune<br />
succurrere, et per mutuas auxiliorum vices in alteram,<br />
quod pro se quisque timeret, asserere. Ideo<br />
Quintilianus in Apibus ') pauperis, humano " vitio<br />
factum queritur, ut in proprios quisque usus lucrum<br />
duceret.<br />
Quae pacem antat, et manus retinet] Hoc pro<br />
Oyrenaicis, qui in omnibus prospectum volunt suae<br />
utilitati, ut prius explicatum est. Serviunt autem<br />
maxime voluptati et utilitati, pax, quies, otium : quae<br />
tarnen vix inter homines stare possunt, nisi clementiae<br />
bénéficie Manum hic~ aeeipe pro violentia, in<br />
qua significatione est apud Oiceronem lib. I. Offic:<br />
Tarnen res vi manuque gesta est. EtVerrina sexta:<br />
Nihil aegrius factum est, quam ut manus ab illo<br />
appellatore abstinerentur. Contrarium est ad manus<br />
venire.<br />
NüUum tarnen dementia'] Bene cohaeret orationis<br />
filum. In praecedentibus sie clementiam hominum<br />
naturae con venire disserebat, ut hominem non<br />
esse contenderet, qui non simul dementi esset ingenio,<br />
atque ad mansuetudinem propenso. Est<br />
enim dementia vere humanitas: cuius partieipem<br />
esse, nihil aliud est, quam esse hominem. Nunc quod<br />
propius est scopo, addit esse virtutem heroieam, sine<br />
qua imperare principes non possint: si cut Yopiscus<br />
ait, primam esse rerum dötem. Id convincit multis rationibus,<br />
quae suis locis seorsum observabuntur. Primam<br />
tarnen contdnuo subiicit. Quia princeps nullis<br />
virtutibus gratiam populi sibi comparare potest, nisi<br />
salutari utatur potentia. Polleat licet rex, aut imperator,<br />
aliis fortunae, corporis, animi dotibus: perdunt<br />
omnia gratiam, nisi se mansuetudine fecerit<br />
amabilem suis subditis, ac gratiosum. Rursum omnia<br />
eius facta dictaque benigne excipientur, si favorem<br />
populi sibi hac virtute semel conciliarit. Hue<br />
convenit apophtegma G-ymnosophistae qui interrogates<br />
ab Alexandro, quomodo imperans magnam<br />
[pag. 30] sibi gloriam compararet, 2 ) respondit id fore<br />
si non esset terribilis.<br />
Nam pestifera vis est] Quod alibi dixit, non<br />
diu potest quae multorum malo exercetur potentia<br />
stare. Est enim contrariorum contentio, quia continuo<br />
sequitur: Ulius demum magnitudo stabihs etc.<br />
Illius demum magnitudo] Non tantum cogitandum<br />
est principi, quid sibi liceat, sed qua ratione<br />
tueatur suam potentiam. Potest instar rabiosaebeluae<br />
grassari per strages hominum. Verum hoc erit non<br />
regnum, sed latrocinium. Latroni vero tot sunt<br />
hostes, quot homines. Male ergo sibi prospicit, quisquis<br />
magnitudine in multorum perniciem abutitur,<br />
1) Edd. recentiores (1611 ss.): opibns. 2) Edd. 1597<br />
et seqq.: comparet.<br />
CAPUT m. 42<br />
ut omnes contra se armet. At' vero illius regnum<br />
est stabile, qui non tantum sua, sed et subditorum<br />
causa imperat, nimirum pastor populorum, ut Humerus<br />
vocavit Agamemnona.<br />
Pro salute singulorum atque universorum] Respicit<br />
illud. praeceptum Platonis, ut qui praesunt reipublicae,<br />
totum eius corpus curent: ne dum partem<br />
aliquam tuentur, reliquas deserant. Qui enim parti<br />
consulunt, partem negiigunt, inquit Cicero, rem perniciosissimam<br />
in civitatem inducunt, seditionem ac<br />
discordiam.<br />
Cuius curam excubare] Alia construction USUB<br />
est Plancus libro Epist. Ciceronis X. ex quo intelligi<br />
potest curam reipublicae summae defendendae<br />
apud nos excubare. Tracta est metaphora ab excubiis<br />
quae soient in urbibus disponi, quum ab hostibus<br />
est periculum, quasi diceret principem esse<br />
publicum quondam excubitorem, qui omnibus horis<br />
in salutem populi invigilet. Sic enim sapienter<br />
praecipit Homerus Illiados ß:<br />
Ov /cri navvi^mv tvisiv ßovXtjWÖQov avdçtt<br />
Hi Xaot x iniTiTQcapazai xai rooaa (xifitjit. „<br />
et Iulius vocabat imperium curam alienae salutis.<br />
Tanquam malum aliquod aut noxium animal]<br />
Nam si princeps tyrannice saeviat in suos, ex populosa<br />
urbe faciet vastam solitudinem. Phnius lo- -<br />
quens de temporibus Domitiani in Panegyrico: Nee<br />
salutationes tuas fuga ac vastitas sequitur; remoramur,<br />
resistimus, ut in communi domo quam nuper<br />
immanis8ima belua plurimo terrore munierat, quum<br />
velut quodam specu inclusa, nunc propinquorum<br />
sanguinem lamberet, nunc se ad clarissimorum virorum<br />
strages cladesque proferret; obversabantur foribus<br />
horror et minae: ad haec ipso occursu visuque<br />
terribilis; superbia in fronte, ira in oculis etc.<br />
Sed tanquam ad darum] Haec est eximia laus<br />
boni principis, cuius aspectu dum sui fruuntur, soient<br />
se intueri putant, aut aliud sidus vitale. Sic<br />
Horatius ad Augustum carminum lib. IV.:<br />
Lucem redde tuae dux bone patriae:<br />
Instar veris enim vultus ubi tuus<br />
Affulsit populo, gratior it dies<br />
Et soles melius nitent.<br />
Neque supervacuum est epithetum clari ac benefici,<br />
quum et philosophi sic distinguant, ut quaedam benigna<br />
[pag. 31] sint et prospéra, alia vero adversa<br />
ac noxia. Quin et Porphyrius deos coelestes qui sunt<br />
ipsa sidera, quosdam esse tradit beneficos, quosdam<br />
vero maleficos.<br />
Obiicere se pro illo] Nunc fusius explicat id quod<br />
prius dixerat, stabilem scilicet esse potentiam quae non<br />
magis unius commodis quam communi bono serviat.<br />
Magna enim fortuna ut fere invidiam parit, magnis<br />
praesidiis protegenda est. Hie vero iure salutem suam<br />
commendat omnibus, qui omnium salutem in curam<br />
suam ac fidem recipit. Principis vitae aut externi
Change language