Türkiye'de Hak Temelli Sivil Toplum Örgütleri - STGM - Sivil Toplum ...

108
düğünde görüşülen örgüt sayısının az olduğu ortadadır. Ancak böyle bir yazı-yorum
için özellikle hareketin çeşitliliğini ve fikri-politik altyapısını yansıtabilecek gruplarla
görüşmeyi doğru bulduğumuz için dağılım ve sayı bu biçimde şekillendi. Görüşülen
kişilerle genel çerçevenin kurulması, ana ve ara başlıkların oluşturulması, sorunların
tespiti ve çözüm önerileri bağlamında yoğun ve derinlikli görüşmeler yapıldı. Makale,
bunların seyrini takip etmektedir.
1. Türkiye Kadın Hareketinin Kısa Tarihçesi
Türkiye’de kadınlar, hak arama mücadelesine Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminden
itibaren başlamış ve bu mücadeleyi Cumhuriyet’in kuruluş yıllarında yoğunlaştırmışlardır.
O dönemlerde dünyada güçlü biçimde esen liberal-eşitlikçi feminizm
dalgası Türkiye’de de etkisini göstermiş ve kadınlar, dergi, kitap, gazete çıkarmış;
dernek, cemiyet, hatta siyasi bir kadın partisi bile kurmuşlardır. O dönemde aktif olan
kadınlar, Cumhuriyet’in kurulmasıyla birlikte verilen kamusal ve yasal hakları kullanmaya
çalışmışlar ve bu süreç, ilk ve en kitlesel kadın kuruluşu olan Türk Kadınlar
Birliği’nin (TKB) feshediliş tarihi olan 1935’e kadar kesintisiz sürmüştür. Bu tarihten
sonra, ortaya çıkan engeller aşılmaya çalışılsa da, 1950’lere kadar son derece durgun
bir dönem yaşanmıştır.
1950’lerden itibaren, başta TKB’nin tekrar canlanması olmak üzere, çeşitli kadın
oluşumları kendini göstermeye başlamıştır. Daha çok hayırseverlik temelli çalışmalar
yürüten kadın kuruluşları, 1970’lerin ikinci yarısından sonra, özellikle İlerici Kadınlar
Derneği (İKD) ile öne çıkan bir yaklaşımla kadınların toplumsal birer aktör ve
birey olarak toplumsal yaşamda değişim yaratmalarını hedeflemeye başladı. İKD, 15
bin üyesi ve 33 şubesiyle, Türkiye çapında siyasi partilerdeki kadınların politika üretmelerine
ön ayak oldu. Sıkıyönetimler ve 1980 darbesiyle gelen siyasi yasaklar, her
kesimi olduğu gibi, kadınları da son derece olumsuz yönde etkiledi. Fakat kadınlar,
bu yazının tartışma sınırlarını aşacak çeşitlilikte nedenlerle, diğer pek çok kesimle
karşılaştırıldığında daha hızlı toparlanıp sivil ve muhalif bir hareket olarak kendilerini
var etmeye başladı.
Çoğu sol siyasi partilerde bulunmuş, ancak oralarda kadın olarak kendilerini var etme
sorunları yaşamış, ağırlıklı olarak meslek sahibi, belli bir geliri olan, orta ve alt orta
sınıflardan gelen kadınlar, bu süreçte, yoğun bir okuma, tartışma, dayanışma ve bilinç
yükseltme faaliyeti içinde dinamik bir hareketin temellerini atmaya başladı. Özellikle