Türkiye'de Hak Temelli Sivil Toplum Örgütleri - STGM - Sivil Toplum ...

KENT HAKKI
CİHAN UZUNÇARŞILI BAYSAL
ERİŞİM HAKKINDAN DEĞİŞTİRME HAKKINA
1. Neden Kent Hakkı?
2000’lerin başından bu yana oldukça yeni bir hak, kent hakkı, insan haklarının gündemine
taşınarak talep edilmekte. Hemen her ülkeden emekçiler, çevreciler ve kentsel
toplumsal muhalefet, kent hakkı için seslerini yükseltirken, akademik çevrelerden
ulusüstü örgütlere, yerel ve merkezi yönetimlere kadar geniş bir çevre de kent hakkını
tartışmakta.
Antik Yunan’daki Polis’ten (politik kent) bu yana gelişerek vatandaşlık hak ve taleplerinin
duyulma ve duyurulma mekânı olan kent, bugün dünya üzerindeki kentlerin nicelik
ve nitelik olarak en fazla önem kazandığı bu zaman diliminde, ironik bir şekilde
en pasif ve en etkisiz konumuna itilmiştir. Tarih boyunca kent, demokratik değerler ile
özgürlüklerin gelişme ve genişlemelerinde ve her düzlemdeki ayrımcılık ve dışlayıcılık
pratiklerinin tartışılarak, muhalefet edilerek, mücadele edilerek etkisizleştirilmelerinde,
dolayısıyla eşitlik kavramının yerleşmesinde önemli role sahipti. 21. yüzyılda
dünya nüfusunun yarısı kentlerde yaşamaktadır. BM Habitat Raporları’nda yayımlanan
tahminlere göre 2050’de dünyanın % 65’i kentleşmiş olacaktır. Bugün, devasa
gökdelenler, alışveriş merkezleri, otoyollar, köprüler ve teknoloji harikası binaları ile
“göz alıcı ‘fantazmagorik’ 1 montajlar’’ olarak kentler, “küresel kozmopolit düzenin
cismanileşmiş hali, 21. yüzyılın doruk noktası ve dünyanın her yönünden akan iletişim
ağlarının merkez noktasıdırlar” (Swyngedouw 2009). Ancak, en görkemli olduğu bu
devirde, kamusal ve siyasi buluşmalar/karşılaşmalar ile karşı çıkış, mücadele ve başkaldırılar
mekânı olarak geleneksel anlamıyla kent can çekişmektedir. “Tüketicilik,
turizm, kültür sanayi ve bilgi tabanlı sanayilerin, ekonominin başlıca veçheleri haline
geldiği bir dünyada kent hayatının kalitesi —tıpkı kendisi gibi— bir meta olmuştur.”
Mülk edinicilik, tüketicilik ve bireysellik üzerinden şekillenen neo-liberal etik etkisi
altındaki kolektif eylem biçimleri artık eskisi kadar siyasete müdahil ol(a)mamaktadır.
Gayrimenkul değerlerinin savunulmasının önemli bir siyasal çıkar haline geldiği
1 Hayali fenerle duvara aksettirilen ve ani olarak büyüyüp küçülen şekiller; rüyada veya yüksek ateşte
birbiri ardına gelen hayaller.
363