Türkiye'de Hak Temelli Sivil Toplum Örgütleri - STGM - Sivil Toplum ...

364
bu dünyada zaten tehdit altında olan yurttaşlık ve aidiyet ideallerini ayakta tutmak
da zorlaşmıştır (Harvey 2008). Kentin ve kentsel yaşamın her alanının metalaşması,
agoranın pazara, toplumsal sorunlarda söz sahibi aktif yurttaşın tüketiciye yenik
düşmesiyle, neo-liberalizmin etkileri altındaki kentleşmenin bizi getirdiği nokta, bir
“kentsiz kentleşme” (Bookchin 1999) olgusudur.
Politik olanın geri çekildiği böyle bir zeminde, karşımızda “post-politik” bir kent ve
“post-demokratik” (Swyngedouw 2009) bir düzen bulunmaktadır. Neo-liberal ekonomi
politikaları sonucunda bir yaşam alanı ve kullanım alanı olmaktan çıkıp tüketim/
değişim mekânlarına evrilen kentler, yeni eşitsizliklerin yanısıra yeni hak ihlalleri ve
mağduriyetlere de mekân olmakta, yepyeni ancak adaletsiz bir kentsel düzen oluşmaktadır.
Küresel kent/mega-kent yaratma araçları olarak soylulaştırma uygulamalarıyla,
kentsel yenileme/dönüşüm projelerinin sebep olduğu ihlal ve mağduriyetler, kamusal
alanlar ile kamu hizmetlerinin özelleştirilmeleri, giderek pahalılaşan kentsel yaşam
pratikleri, varsıllar-yoksullar olarak kutuplaşan ve hem toplumsal hem mekânsal olarak
ayrışan kentler, ayrışan iş olanakları, kapalı siteler, yeni dışlanma/dışlama biçimleri,
yoksulların/yoksulluğun kriminalleştirilmesi, yeni-ırkçılık, yeşil alanlar ile kamusal
alanlara eşitsiz erişim, artan çevre ihlallerinin yarattığı riskler, iktisadi koşullar
veya çevresel riskler nedeniyle iç-göç ve dış-göç, göçmenler ile mültecilerin ihlal edilen
hak ve özgürlükleri, gözetlenme-gözetleme gibi emniyet adına giderek arttırılan denetim
mekanizmaları, özellikle 11 Eylül Sendromu’nun yarattığı özgürlük kısıtlamaları
ve benzer gelişmeler, demokratik kriterleri sorgulanan yeni bir kentsel paradigma
yaratmıştır. Bu gidişat karşısında, dünyanın en büyük nüfusunu oluşturan kentlilerin,
yaşam alanlarının yapılanması, gelişimi ve kaynaklarının tasarrufu üzerinde bizzat
kendilerinin hak sahibi olma istekleriyle, kısaca, kent hakkı talebiyle karşı karşıyayız.
2. Kent Hakkı Kavramının Ortaya Çıkışı
Kent hakkı kavramı, ilk kez Marksist filozof ve sosyolog Henri Lefebvre (1968) tarafından
aynı isimli eserinde kullanıldı. Kitap, 1968 Paris’indeki tarihi protestoların
hemen öncesinde yayınlanmıştı ve 1968 sloganlarının çoğunun ilham kaynağı oldu
(Mayer 2009). Lefebvre, kent hakkı kavramını daha sonra Kentsel Devrim (1970) ve
Mekânın Üretimi (1974) adlı eserlerinde geliştirecektir.
Lefebvre, kent hakkını “kentsel mekân” kavramı üzerinden yorumladığı için önce
“mekân” ile ne kastettiğine değinelim. Mekânı kapsayıcı bir biçimde, algılanan