Türkiye'de Hak Temelli Sivil Toplum Örgütleri - STGM - Sivil Toplum ...

366
tılımcı demokrasinin de güçlendirilmesine yol açacak yepyeni bir vatandaşlık tanımı
ortaya atmıştır. Vatandaşı edilgen konumundan almış, katılımcılığının kapsamını da
genişleterek “toplumsal vatandaşlık” kavramını getirmiştir. Kentsel mekân üretiminde
söz sahibi olmak demek, toplumsal ve mekânsal ilişkiler üzerinde denetim demektir;
bu da toplumsal vatandaşlık yoluyla gerçekleşir. Artık devlet söz hakkı, küresel
şirketler ya da sermayeden önce kentin kendi sakinlerinindir.
Porto Alegre’de (Brezilya) düzenlenen ilk Dünya Sosyal Forumu’ndan (2001) bu yana,
kentsel toplumsal hareketler ve uluslararası örgütler, neo-liberal kent paradigmasını
sorgulamak ve dünya kentleri üzerindeki adaletsiz gidişatı tersine çevirebilmek amacıyla,
Lefebvre’in kent hakkı kavramını yeniden gündeme taşımaktalar. Metaların
mekânda üretiminden, mekânın kendisinin meta olarak üretimine geçildiğini anlatan
ve kapitalizmin 20. yüzyılda ayakta kalabilme becerisini buna bağlayan Lefebvre’den
yola çıkan Harvey, artı-değerin kentin dönüştürülmesi vasıtasıyla emilmesini inceledi.
Neo-liberal sistemde çıkarları ortaklaşan devlet ve sermaye, yeni yönetim mekanizmaları
yaratmış ve artı-değer devlet aygıtı üzerinden dağıtılırken, kentleşme sürecinin
şekillendirilmesi sermaye ve üst gelir grupları lehine yönlenmiştir. Kent hakkının bu
küçük siyasal ve ekonomik elitin elinden alınması için kolektif bir mücadele gerekmektedir.
Kent ve kentleşme süreçlerinin bu sınıfsal boyutuna ve kentleşmenin özündeki
yerinden etme süreçleri ile mülksüzleştirme yoluyla birikime dikkat çeken Harvey,
“Kitleleri kentle ilgili haklardan yoksun bırakan bu gelişmeler karşısında, toplumsal
muhalefet (eğer bir araya gelebilir ise) neyi, neleri talep edecek?’’ diye sorar. Yanıt
basittir: “Artığın üretimi ve kullanımı üzerinde daha fazla demokratik denetim talep
edilmeli.’’ Böylece, kentleşme, artı-değer kullanımının başlıca vasıtalarından biri ise,
artığın kullanımı üzerinde demokratik bir yönetimin tesisi kent hakkını oluşturur. Bu
hak, kentsel kaynaklara erişimde bireysel özgürlüklere sahip olmanın çok ötesinde
bir haktır. Emlak spekülatörleri veya devlet planlamacılarının tayin ettiği bir erişim
hakkından öte, kenti değiştirmenin vasıtası olarak etkin bir hak, yüreğimizin arzuları
doğrultusunda kenti şekillendirme ve dolayısıyla kendimizi de başka bir biçimde yeniden
yaratma hakkıdır (Harvey 2008).