Türkiye'de Hak Temelli Sivil Toplum Örgütleri - STGM - Sivil Toplum ...

18
Bildiri [İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi] incelendiğinde, 1–21. maddelerin kişisel
ve siyasal hakları, 22–28. maddelerinin de ekonomik ve sosyal hakları düzenlediği görülmektedir.
Bu büyük bir uzlaşmaydı. Bu uzlaşma, 1966 yılında, ikiz sözleşmeler olarak da
bilinen ve Bildirinin iki ayrı hak kategorisini sözleşme formunda düzenleyen, Birleşmiş
Milletler Kişisel Ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi ile BM Ekonomik, Toplumsal
ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi nedeniyle bozuldu. Amerika Birleşik Devletleri
her iki sözleşmeyi de imzalamadı. Sözleşmeler, 1960’lı yıllardaki 3. Dünya ya da
Bağlantısızlar Hareketinin ve sosyalist sistemin Birleşmiş Milletler’deki ağırlığı nedeniyle
hazırlandı ve on yıl sonra 1976 yılında yürürlüğe girdi. Hangi haklar kişisel ve siyasal nitelikte,
hangi haklar ekonomik, toplumsal ve kültürel hak niteliğindedir? İşkence yasağı, kişi
özgürlüğü ve güvenliği hakkı, ifade özgürlüğü, inanç özgürlüğü, adil yargılanma hakkı gibi
haklar kişisel ve siyasal haklar; konut, sağlık, çalışma ve sendikal haklar gibi haklar da
ekonomik ve sosyal haklar olarak nitelenir. Bu iki hak grubu dışında, bir üçüncü hak grubu
son yirmi-otuz yılda hızla gündeme geldi. (…) Üçüncü grup haklar, dayanışma haklarıdır.
Bu haklar arasında, çevre, barış, gelişme, insanlığın ortak mal varlığından yararlanma
hakları ve halkların hakları sayılabilir.
(Hüsnü Öndül, http://www.ihd.org.tr, 1998)
İnsan hakları mücadelesi Batı kökenli olduğu için, insan hakları kavramı da Batı kökenlidir.
5 Bittabi insan hakları mücadelesinin hararetli savunucuları, Doğu ve Güney
ülkelerinde de ortaya çıkmışlardır. Ancak şu vurguya hassasiyetle eğilmek gerekir:
İnsan hakları, “dışarı”nın dayatmalarıyla kazanılacak haklar değildir. Her ülke, her
toplum ve her birey, kendi insan hakları mücadelesini vererek bu çıtayı yükseltir.
İnsan hakları kavramının Batı kökenli oluşu, Türkiye’deki insan hakları mücadelesinin
sürekli rüştünü ispat etmeye zorlanmasına neden oldu, oluyor. Bu da, insan hakları örgütlerinin
başta Avrupa Birliği olmak üzere, çeşitli ülke veya Batılı vakıf, dernek veya
devlet kuruluşundan mali destek almasına mani oluyor. Parasal destek alıp da çalışma
yürüten örgütler de, her ne kadar şeffaflık konusunda olabildiğince titiz davransalar
da, ulusalcı veya milliyetçi söylemin “işbirlikçilik” yaftasına maruz kalıyor. İnsan
hakları ihlallerinin öznesi olan devlet ve/veya cemaatlerin ellerindeki en büyük koz
da bu yafta oluyor. Çünkü “dışarıdan para alıp devlete karşı çalışan” diye yaftalanan
örgütler, parasal destek almadıkları zaman da zayıf kalıyorlar. Bu ikilem, insan hak-
5 İnsan hakları kavramının Batı kökenli oluşuna vurgu yapmamızın sebebi, makalenin ilerleyen
bölümünde, Mazlum-Der Van Şubesi Başkanı Abdülbasit Bildirici’nin, faaliyetlerinin zorluk
nedenlerinden biri olarak bu hususa dikkat çekmesiydi. Bildirici, Türkiye’de insan hakları
mücadelesinin zorluklarından biri olarak, muhafazakâr kesimin, “Batı’nın Türkiye’yi bölme çabaları”
olarak algılamasını gösteriyor. Bu hiç de yabana atılır bir önyargı değil aslında. Çünkü insan hakları
kuruluşlarının AB’den fon almaktan imtina etmelerinin ve dolayısıyla ciddi ekonomik sorunlar
yaşamalarının da en temel nedeni bu önyargı. Ayrıntıları ileriki sayfalarda tartışmaya çalışacağız.