Türkiye'de Hak Temelli Sivil Toplum Örgütleri - STGM - Sivil Toplum ...

46
Murat Belge, Helsinki Yurttaşlar Meclisi’nin kuruluş sürecini şu sözlerle anlatıyor:
1989’da Berlin Duvarı yıkılınca, daha önce Avrupa’nın barış hareketlerinde bulunmuş çeşitli
sivil toplum örgütlerinde çalışan insanlar 1990 yılının sonuna doğru, Prag’da büyük
bir toplantı düzenledi. Vaclav Havel 30 önemli bir aktör, bu süreçte Çekoslovakya’nın da
cumhurbaşkanı seçilmiş. Onun elinden gelen her türlü desteği vermesi, Prag’ın bir simgesel
anlam kazanması, bu yeni dönemde oranın seçilmesini getiriyor. Bu tarihte bir Çek
grubu, tüm dünyadan adam çağırmak üzere Londra’ya gelmiş, bu arada Türkiye’den kimi
davet edeceğiz diye, Mehmet Ali Dikerdem’e sormuşlar. Ama bir yandan da İngiliz tanıdıklarından
da sormuşlar. İki kanaldan da benim adım verilmiş. Başka davet edilenler de
vardı, ama bizim dışımızda kimse gitmedi tabii. Aşağı yukarı bütün Avrupa ülkelerinden,
Amerika’dan, Kanada’dan katılımcılar bulunmuştu o toplantıda. Çünkü Helsinki’yi imzalamış
bütün ülkelerden insanlar çağrılmış. Dokuz yüz insanın katıldığı kalabalık bir toplantıydı
ve o dönemin müthiş bir iyimserliği vardı. Duvar yıkılalı bir yıl olmuş. Bu iyimserlik
içinde Helsinki Yurttaşlar Meclisi kuruldu. Sivil toplum örgütü lafı edilmekle birlikte, aslında
herhangi bir sivil toplum örgütünün amaçlarını çok fazla aşan, geniş amaçları olan,
belki dünyanın tek çokuluslu siyasi partisiydi bu. Burada sol liberal bir yaklaşım gösteren
görüşler yelpazesi var, tek tük yeşil, muhafazakâr, sosyal demokrat, Sovyet tipi komünist
olmayan vs, çeşitli liberal kesimleri bir araya getiren bir yapıydı.
30İnsan Hakları Derneği’nin de kurucularından olan Murat Belge, Prag’daki uluslararası
toplantıdan döner dönmez, Helsinki Yurttaşlar Derneği’nin kuruluşu için çalışmalara
başladı. Ancak 1993’te resmen kurulan derneğin çalışmaları, bu tarihten iki
yıl önce, 1991’de yoğunlaşmaya başladı. Yani dernekleşme gerçekleşmeden de “inisiyatif”
olarak Türkiye’deki insan hakları savunucuları bir araya geldi ve insan hakları
alanında çeşitli faaliyetler yürüttü. Bunun akla gelen ilk girişimi de, ilk defa Kürt sorunu
üzerine gerçekleştirilen Mart 1992 tarihli kapsamlı konferans oldu. Daha sonra
Kürt Sorunu İçin Barış İnisiyatifi başlığıyla kitaplaştırılan konferans, 12 Eylül sonrası
Kürt sorunu üzerine önemli bir kaynak olma özelliğini sürdürüyor.
Büyük umutlarla oluşturulan Helsinki Yurttaşlar Meclisi, kuruluşundan kısa süre
sonra evvela Körfez Savaşı, ardından da Yugoslavya’daki iç savaşa tanıklık etti ve
bu konuda çeşitli çalışmalar yürüttü. Meclisin ömrü, çeşitli nedenlerden dolayı uzun
sürmedi, ama Belge’nin deyimiyle HYM’nin küllerinden Helsinki Yurttaşlar Derneği
doğdu. Dolayısıyla, Doğu ve Batı Avrupa ülkelerinde tasarlandığı gibi hayata geçirile-
30 Vaclav Havel: Çek tiyatro yazarı, siyasetçi. 1989’daki “Kadife Devrim”in öncüsü oldu. 29 Aralık
1989’da devrimi gerçekleştirilen Civic Forum tarafından Çekoslovakya Devlet Başkanlığına getirildi.
1990’da yapılan serbest seçimlerde cumhurbaşkanı oldu. 1992’nin Aralık ayında ülkenin Çek Cumhuriyeti
ve Slovakya olarak barışçıl biçimde ikiye bölünmesinde başrol oynadı. 1998’de yeniden cumhurbaşkanı
seçilen Havel, 2003’teki seçimlerden yenik çıktı.