Türkiye'de Hak Temelli Sivil Toplum Örgütleri - STGM - Sivil Toplum ...

mekân, tasarlanan mekân ve yaşanan mekân olarak üçlü bir sınıflandırmayla tanımlar.
İnsanların gündelik çevrelerindeki somut ve nesnel fiziki mekân ile ilkini, zihinsel
tasavvurlar ve mekâna yönelik yaratıcı fikirler ile ikincisini (bu aynı zamanda mimarların,
plancıların, yatırımcıların, coğrafyacıların, toplum mühendislerinin düzlemidir)
tarif eder. Yaşanan mekân ise birinci ve ikincinin karmaşık bir ilişkisidir ve kişinin
kendisinin gündelik yaşamdaki deneyimlerinden oluşur; gündelik yaşam pratiklerinde,
yaşanan mekân ile toplumsal ilişkiler içiçe geçerler (Purcell 2002). Böylece, kentsel
mekânın üretimi, kentin sadece maddi mekânlarının üretimi değil aynı zamanda kentsel
yaşamın her alanı ile toplumsal ilişkilerin de üretimi ve yeniden üretimi olduğundan,
mekâna yapılan her müdahale, fiziki bir müdahale boyutunu aşarak, toplumsal
ilişkileri etkileyebilir, toplumsal adaleti/adaletsizliği tetikleyebilir, güç ilişkilerini yeniden
kurabilir ya da dağıtabilir, toplumsal sınıfların iktidarla aralarındaki mesafeleri
de tayin edebilir.
Bu noktadan hareketle, Lefebvre’e göre, kent hakkı, kentsel mekânın üretimini belirleyen
güç ilişkilerinin yeniden düzenlenmelerinin gerekliliğini ve kent üzerindeki
hak sahipliğinin de sermaye ve devletten kentin sakinlerine aktarılmasını vurgular.
Lefebvre’in yorumu ile kent hakkı ne bir reform çağrısı ne de parçacıklı bir direniştir.
Tam aksine, kent ve ötesindeki toplumsal, siyasi ve iktisadi ilişkilerin radikal bir şekilde
yeniden yapılandırılmalarıyla kent ve kentleşme süreçleri üzerindeki denetimin
kentin sakinleri tarafından ele geçirilmesidir. Böylece, kent hakkı, kentlerdeki karar
verme mekanizmalarının çerçevelerini yeniden çizerek, karar vermeyi sadece devlet ile
ilişkili konularla kısıtlamadan, aynı zamanda mekânın üretimiyle ilgili tüm kararları
içerecek şekilde genişletir: “Dünyayı değiştirmek için mekânı değiştirmek gerekir’’
(Purcell 2002). Burada “kent sakinleri” olarak belirtilenler, vatandaşlıktan bağımsız
olarak, bir ülkenin vatandaşı olsun olmasın mülteciler gibi toplumsal grupları da içerecek
biçimde kentin tüm yararlanıcıları/yaşayanlarıdır.
Bu çerçevede, kent hakkı, kent sakinleri için iki temel hak içerir: Tahsis ederek/işgal
ederek kullanım hakkı ve katılım hakkı (Purcell 2002). Kent sakinlerinin kentsel
mekânları fiziki olarak doldurmaları, işgal etmeleri ve kullanmaları kısaca kendilerine
tahsis etmeleri sonucu, metalaşan ve değişim değeriyle öne çıkan kentsel mekânın
kullanım hakkı (mülkiyetten bağımsız olarak) geri kazanılmaktadır. Lefebvre burada
sadece var olan kentsel mekânı kastetmez; hakkı, sakinlerin arzu ve gereksinimleri
doğrultularında mekân üretimini kapsayacak şekilde genişletir. Katılım hakkı ise,
mekânın üretimi üzerindeki tüm kararlara kent sakinlerinin de katılarak, karar alıcı
olmalarıdır. Böylece Lefebvre, temsili demokrasinin çok ötesinde bir yaklaşımla, ka-
365