Męskość jako kategoria kulturowa. Praktyki męskości - Wiedza i ...

Joanna Chądzyńska – Parodia męskości w „Soli Ziemi” Józefa Wittlina152przynależność do określonej społeczności człowiek powinien wypełniać narzucaneprzez nią stereotypy. I to właśnie robi Piotr, ponieważ w żaden inny sposób nie umieporadzić sobie ze swoimi niedostatkami.Wojna i wojsko to domena mężczyzn. Na początku XX wieku żołnierz jest „prawdziwym”mężczyzną, przykładem, wzorcem do naśladowania i dumą dla swojej rodziny.Chłopcy bawią się w wojnę, zabijają patykami, wymieniają żołnierzykami z plastikui biegają w miskach na głowach. Kiedy dorosną, chcą być żołnierzami. Łatwo wyjaśnić,dlaczego żołnierz to wcielenie męskości „czystej”. Od zarania dziejów wojna i walkanależą do tzw. zajęć męskich. Na wojnie mężczyźni mogą bić i zabijać w imię szlachetnychwartości, pokazując jednocześnie innym i udowadniając samym sobie, jak bardzosą męscy. Przemoc i poniżanie innych to łatwy – i przez to dość powszechny sposób – manifestowaniasamczej siły, odwagi i bezwzględności.W Soli ziemi uosobieniem wszelkich cnót żołnierskich i wojskowej dyscyplinyjest sztabsfeldfebel Bachmatiuk, główny bohater ostatniego rozdziału powieści.Rudolf Bachmatiuk jest w najwyższym stopniu oddany wojsku. Uczy cywilów,jak być wzorowymi żołnierzami i przepisowo umierać na polu walki. Jego Biblią jestRegulamin pisany wielką literą, a ojcem duchowym – kapitan Zygfryd Knauss, któremusztabsfeldfebel postawił nawet ołtarzyk w swojej sypialni. Bachmatiuk żyje jakasceta. Prawie w ogóle nie posiada rzeczy prywatnych, nie jest z nikim związany.Najważniejsze dla niego jest bóstwo, w które wierzy i któremu służy – wojsko. Możnapowiedzieć, że Bachmatiuk to żołnierz idealny, stuprocentowy mężczyzna. Jest postrachemnie tylko dla swoich podwładnych, ale także dla przełożonych. Cechuje gosprawiedliwość i konsekwencja, nikogo nie wyróżnia, nie przeklina, a jego siła tkwiw spokoju i opanowaniu. To pozory. To stereotyp, w który Bachmatiuk wbił się niczymw przyciasne ubranie. Bachmatiuk zamknął się w pozornej męskości, a do wnętrzarzadko (jeżeli w ogóle) dopuszcza nawet samego siebie. Dyscyplina i regulamindają dobre schronienie takiemu mężczyźnie jak Bachmatiuk:Tak potężny wydawał się sztabsfeldfebel Bachmatiuk. Skądże czerpał tę nadprzyrodzonąsiłę, jeśli nie z Regulaminów? Niczego nie robił z własnej fantazji. Nawet wróg niemógłby mu zarzucić samowoli. Każdy jego gest, każdy postępek ściśle przylegał to któregośz paragrafów D. 1, D. 2, D. 3. Jak tam było wszystko mądrze pomyślane, przewidzianei wyliczone! Dzięki Regulaminom dopiero świat nabierał sensu, a życie przestawałobyć splątanym łańcuchem ślepych trafów i fatalnych nieporozumień. To nie martwe formułybez zastosowania w praktyce, lecz dokładny, precyzyjny plan istnienia, obejmującywszystko, absolutnie wszystko: od guzików i rzemieni aż po własną śmierć. 9Bachmatiuk to ideał, wzór do naśladowania dla młodszych i mniej doświadczonych.Lecz narrator daje czytelnikowi poznać także drugie oblicze feldfebla, kiedy podpatrujego podczas porannej toalety. Jedną z najważniejszych czynności, jakie wykonuje poprzebudzeniu Bachmatiuk, jest czernienie i układanie wąsów. To pierwszy z wielu pojedynków,które wojskowy musi stoczyć w ciągu dnia spędzanego w koszarach, towalka z czasem, ze starością, z sobą samym, z Bachmatiukiem człowiekiem, a nieideałem. Ponieważ stereotyp mężczyzny mieści w sobie również witalność i wigor,9J. Wittlin, op. cit, s. 224.