Męskość jako kategoria kulturowa. Praktyki męskości - Wiedza i ...

Magdalena Dąbrowska – Męskość w okresie transformacji: zmiana ekonomiczno-społeczna...28W socjalistycznej Polsce rola mężczyzny nieodmiennie definiowana była przezpracę, a szczególnie przez – postrzeganą jako wyjątkowo męska i prestiżowa – fizycznąpracę w przemyśle ciężkim i górnictwie. Kobiety stanowiły znaczny procent wśród osóbzatrudnionych zawodowo, lecz – w zależności od koniunktury ekonomicznej – państwopropagowało różne modele kobiecości. W okresach rozwoju gospodarczego podkreślanoznaczenie zawodowej aktywności kobiet, w czasach kryzysu przypominanoo znaczącej roli matki i opiekunki domowego ogniska. Macierzyństwo, niemal równiemocno jak praca zawodowa, postrzegane było jako wykonywanie zobowiązań względempaństwa. System socjalistyczny opierał się więc na akceptacji „naturalnej różnicypłci” oraz różnych zobowiązań kobiet i mężczyzn wobec systemu. Zasadniczą rolą przewidzianądla mężczyzn były zajęcia w sferze publicznej: praca zawodowa, przywództwow partii i aktywność społeczna. Propaganda poświęcała niewiele miejsca zaangażowaniumężczyzn w sprawy rodzinne. O ile rola matki była nagłaśniania i urosłaniemal do rangi symbolu narodowego, rolę ojca otaczało milczenie. Większe zaangażowaniemężczyzn w sferę publiczną równoważone było przez „podwójne obciążeniekobiet”, którym odpowiedzialność zarówno za obowiązki zawodowe, jak i dom, nie pozostawiałaczasu na udział w życiu politycznym i społecznym, oddając tę sferę w niemalwyłączne władanie mężczyzn. W propagandzie nieustannie pojawiały się elementywspierające tradycyjny model męskiego żywiciela rodziny – robotnika zapewniającegoekonomiczny byt swoim bliskim.W wielu kulturach główną funkcją mężczyzny w domu jest utrzymanie rodziny. Badaniaprowadzone w Rosji po upadku systemu komunistycznego jednoznacznie pokazały,że „u mężczyzn którzy nie są w stanie wywiązać się z roli żywiciela rodziny problemyna rynku pracy połączone są z bolesną marginalizacją w domu” 5 . Zdaniem wielu rosyjskichkobiet, transformacja systemowa dużo mocniej odcisnęła się na męskiej rolispołecznej i przez zmianę sytuacji ekonomicznej zachwiała pozycję mężczyznyw rodzinie, szczególnie tam, gdzie męska tożsamość ściśle związana była z funkcją żywicielatejże rodziny. Kobiety, których tożsamość w znacznej części opierała się na funkcjimacierzyńskiej oraz nieodpłatnej pracy domowej, nie odczuły tak drastycznie ekonomicznychefektów transformacji. Niektóre z prac domowych (np. drobne naprawy) uznajesię wprawdzie za prace „męskie”, jednak stanowią one jedynie uzupełnienie podstawowejroli żywiciela i nie są mu w stanie zrekompensować utraconej pozycji. Dla wielu badanychmężczyzn brak możliwości zarabiania wiązał się nie tylko z trudnościamifinansowymi, lecz także z problemami moralnymi i psychologicznymi. Rezygnacjaz funkcji żywiciela na rzecz funkcji męża zajmującego się domem boleśnie odbijała sięna ich postrzeganiu własnej roli społecznej. Odpowiedzialność za prace domowe uznawaliza nieodpowiednią, świadczącą o pomieszaniu kobiecych i męskich ról społecznych.Badania bezrobotnych mężczyzn dowiodły, że większość z nich na utratę roliżywiciela zareagowała depresją, pijaństwem lub demoralizacją, jedynie nieliczni staralisię stworzyć nowe ramy funkcjonowania społecznego 6 . Zazwyczaj bezrobotni mężczyźniw niewielkim stopniu angażowali się w prowadzenie gospodarstwa domowego oraz5Sarah Ashwin, Tatyana Lytkina, 2004, Men in Crisis in Russia: The Role of Domestic Marginalization,“Gender Society”, (18), s. 189.6Sarah Ashwin, Tatyana Lytkina, Men in Crisis...