Męskość jako kategoria kulturowa. Praktyki męskości - Wiedza i ...

Agnieszka Skoczylas – Pojedynek – męski rytuał w obyczaju i literaturze drugiej połowy XIX wieku197przestrzec jego własną połowicę, Pulcherię, przed dopuszczeniem się zdrady. Niestety,„system Wicherkowskiego” zawiódł, ponieważ – mimo oczywistych napomnień– Pulcheria naznaczyła schadzkę z Malinowskim. W VI scenie I aktu Wróbelkowski,zachowaniem świadczącym o braku szacunku wobec starszej osoby (podczas balu,w obecności wszystkich gości, położył się w salonie na kanapie), doprowadził dokłótni z Telesforem, w wyniku której obrażony przez starszego oficera młodzieniecwyzwał go na pojedynek. Do starcia jednak nie doszło (przeciwnik stchórzył), choćwieść o mającej się odbyć potyczce wywołała niemałe zamieszanie. Janina – panidomu, skromna i cnotliwa osoba, wierna żona Władysława – myślała, że do pojedynkuma stanąć jej mąż oraz mężczyzna, od którego dostała miłosny liścik, tymczasemWładysław nic o liście nie wiedział. W opisywanej sztuce motyw pojedynku komplikujeakcję, dynamizując ją i wprowadzając komizm sytuacyjny. W Gęsiach i gąskach(1882) dwie kobiety, ciocia Belcia i Natalia Figurkowska, oburzyły się z powodu określeniaich „pysznymi okazami jakiś gęsi miejskich”. Natalia stanowczo zażądała odmęża, Figurkowskiego, aby pomścił zniewagę w pojedynku, na co Teodor – lekarz – odpowiedziałz zakłopotaniem: „Duszyczko, to się sprzeciwia mojemu powołaniu. Jamam obowiązek leczyć – nie kaleczyć” (a. II, sc. XV). Do pojedynku nie doszło, ciociaBelcia wymyśliła inny rodzaj zemsty, a rola starcia honorowego została w efekcieośmieszona. Poważniejsze zadanie demaskatorskie przypadło motywowi pojedynkuw Ciepłej wdówce. Na wieść o pojedynku Antosia z Jabczyńskimi Fela mobilizujeDoktora, aby przeszkodził w walce. Obawiając się o życie ukochanego, postanawiaw końcu sama go poszukać. Gdy niespodziewanie zjawia się Antoś, Fela nie możeukryć wzruszenia i wyjawia swoją miłość, dotąd skrywaną.W humoresce mało znanego autora, Ignacego Kliszewskiego, pojedynek potraktowanyjest z całą powagą, prowadzi jednak do ośmieszenia głównego bohatera – JóziaDomnickiego, młodzieńca „wzrostu olbrzyma”, o donośnym głosie, ale tchórzliwej naturze.Józio wybrał się ze swej rodzinnej Koziej Wólki do Krakowa w poszukiwaniużony. Na jednym z balów (był czas karnawału) spodobała mu się baronówna IzabelaKwadratsztajnówna, córka milionera, właściciela licznych dóbr i kopalni naftowych.Panna miała drugiego adoratora – profesora uniwersytetu Zelachowskiego. Pomiędzymężczyznami doszło do kłótni (Domnicki nie zgodził się, aby Zelachowski zatańczyłz panną kotyliona, mimo że profesor był zapisany w karneciku). Józio wyzwał Zelachowskiegona pojedynek, myśląc, że mały i chuderlawy profesor nie przyjmie wyzwaniai przeprosi go. Do starcia jednak doszło, przebieg był następujący:(…) zapaśnicy stanęli naprzeciw siebie. Ponieważ obraza nie zaliczała się dociężkich, wybrano pałasze. Mały i szczuplutki profesor, istny Pigmej wobec Goliata,wziął broń do ręki, wywinął nią młynka i z zimną krwią poprosił sekundantów, aby daliznak do rozpoczęcia.Chociaż w pokoju było dość chłodno i miano się bić bez tużurków, z olbrzyma lałsię pot strumieniami. Bladł i czerwieniał, a gdy zakomenderowano: „Panowie namiejsca”, ręce mu zadrżały febrycznie i machinalnie złożył się. (…) za pomocą zręcznejtercji, [profesor] trzasnął w brzuch przeciwnika. Ten się pochylił, upadł na podłogęi z rozdartej koszuli pokazały się czerwone kłęby.34Nnnnnn I. Kliszewski, Bohater. Humoreska, 1893, „Ilustrowany Kalendarz Teatralny Muza narok 1893”, Część literacka, Lwów, (brak numeracji stron).