Męskość jako kategoria kulturowa. Praktyki męskości - Wiedza i ...

Agnieszka Skoczylas – Pojedynek – męski rytuał w obyczaju i literaturze drugiej połowy XIX wieku192Liczne opracowania tematu pozwalają na prześledzenie historii pojedynku w Polscew kolejnych stuleciach, począwszy od XIII w. 8 po XX w. 9 . Można również zapoznaćsię z regulacjami prawnymi kwestii pojedynku obowiązującymi w XIX w.w innych krajach (m.in. w Rosji, Austrii, Prusach, Francji, Danii, Norwegii, Holandii,Anglii, Szkocji, Włoszech, Ameryce) 10 . Literatura poświęcona sprawom honorowympoddaje pod dyskusję rozmaite hipotezy dotyczące proweniencji rytuałupojedynkowania się, umożliwia także rozeznanie w rodzaju kar wymierzanych zaudział w starciu honorowym (w różnych krajach) 11 oraz zapoznanie się z geneząi przebiegiem walk między sławnymi ludźmi – generałami, politykami i pisarzami 12 .Kodeks spisany przez Wilhelma Feldmana ukazuje pojedynek również od strony formalnej,zamieszczając wzory protokołów sporządzanych przy prowadzeniu sprawyhonorowej: protokół warunków pojedynku, z odbycia pojedynku, z pojednania przeciwników,a także „protokół skutkiem odmowy wyzwania” 13 .Ciekawość zainteresowanych co do reguł pojedynkowania się z pewnością zaspokoilektura kodeksów honorowych. Charakterystykę porównawczą polskich przepisówhonorowych z okresu dwudziestolecia międzywojennego podał Andrzej Tarczyńskiw książce Kodeks i pistolet. O niektórych przejawach honoru w międzywojennejPolsce 14 . Autor pracy przypomniał, że za pierwszą próbę kodyfikacji zwyczajówpojedynkowych uchodzi francuski kodeks ułożony w 1836 r. przez hrabiegoChatauvillarda 15 , natomiast pierwszy polski zbiór zasad postępowania honorowegoopracował J. Naimski w 1881 r. Późna edycja rodzimego kodeksu nie oznaczała brakurozstrzygnięć pojedynkowych w XIX-wiecznym społeczeństwie polskim.W drugiej połowie XIX wieku z niepokojem zauważono, że zwyczaj pojedynkowyszybko rozprzestrzenia się ze sfer wojskowych na cywilne. W starciach honorowych8Por. J. Szymczak, 1999, Pojedynki rycerskie, czyli rzecz o sądzie bożym w Polsce Jagiellonów,„Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”, t. IV, Łódź, s. 157-166; J. Naimski, 1881, O pojedynkach,Warszawa, s. 10-23.9Zob. np.: B. Szyndler, 1987, Pojedynki, Warszawa; Jerzy Rawicz, 1974, Do pierwszej krwi, Warszawa.10Zob. J. Naimski, op.cit.11Zob. O. Hausner, 1880, O pojedynku, Lwów , s. 39-42; J. Rosenblatt, 1879, Pojedynek, Lwów, s. 72-73.12Zob. J. Rawicz, 1974, Do pierwszej krwi, Warszawa; B. Szyndler, 1987, Pojedynki, Warszawa.13Zygmunt A. Pomian [W. Feldman], 1899, Kodeks honorowy i reguły pojedynku, Lwów, s. 90-92.14Zob. A. Tarczyński, 1997, Kodeks i pistolet. O niektórych przejawach honoru w międzywojennejPolsce, Bydgoszcz, s. 39-46. Tarczyński dokonał przeglądu 9 następujących kodeksów honorowych:W. Boziewicz Polski kodeks honorowy, (Kraków 1919); W. Boziewicz, Ogólne zasady postępowaniahonorowego, (Kraków 1927); T. Zamoyski, E. Krzemieniewski, Kodeks honorowy, (Warszawa 1924);Z. Konwerski, Kodeks honorowy, (Poznań 1925); Harcerski kodeks honorowy, Naczelnictwo ZwiązkuHarcerstwa Polskiego, (Poznań 1925); J. Gumiński, Powszechny kodeks honorowy, (Warszawa 1930);St. M. Goray, Nowy kodeks honorowy, (Poznań 1930); A. Malatyński, Kodeks postępowania honorowego,(Warszawa 1932); J. Sas-Wisłocki, Akademicki kodeks honorowy, (Warszawa 1934); J. Skarbek-Michałowski, Zasady postępowania honorowego uzgodnione z Satutem Oficerskich SądówHonorowych, (Zaleszczyki 1935). Warte uwagi są fragmenty pracy, w których autor rozpatruje różneujęcia terminu „honor” (s. 47-59), analizuje pojęcie „obrazy” (s. 65-66) oraz bada stosunek poszczególnychkodeksów do instytucji pojedynku (s. 72-78). Dociekania Tarczyńskiego prowadzą do interesującychkonkluzji, np. stwierdzenia, które z opracowań jest antypojedynkowe, propojedynkowe,antyfeministyczne, nacjonalistyczne czy demokratyczne.15L. A. Chatauvillard, 1836, Code sur le duel, Paryż. Francuski kodeks zapoczątkował publikacje regulacjiprawnych w innych krajach, np. w 1838 r. John Lyde Wilson wydał w Północnej Karolinie amerykańskikodeks The Code of Honor, or Rules for the Government of Principals and Seconds in Dueling.