Męskość jako kategoria kulturowa. Praktyki męskości - Wiedza i ...

Agnieszka Skoczylas – Pojedynek – męski rytuał w obyczaju i literaturze drugiej połowy XIX wieku194Prasa drugiej połowy XIX wieku relacjonuje wiele pojedynków nietypowych,na miarę skandalu towarzyskiego, intrygujących ze względu na sposób ich przeprowadzenia– często niezgodny z kodeksami honorowymi 23 . Oto kilka przykładóworyginalnych starć.W „Gazecie Toruńskiej” z 1870 r. został opisany pojedynek, który nie doszedł doskutku, a przyniósł pokojowe rozwiązanie. Wyzwanym do walki był pewien bogatykupiec, odznaczający się wyjątkowym poczuciem humoru (instytucja sądów honorowychnie zawsze była traktowana z powagą). Zamiast sekundanta posłał do wyzywającegooficera list następującej treści:Wcale bym sobie nie życzył zabić pana, a tym mniej, abyś pan mnie zabił. Ale jeżelijuż koniecznie postanowiłeś się strzelać, to posłuchaj, co ci poradzę: oto udaj się dopobliskiego lasu i upatrz drzewo takiej grubości jak ja, odstąp odeń pięćdziesiąt, trzydzieści,lub piętnaście kroków (stosowanie do tego, jak się panu spodoba), a stanąwszyna obranej mecie, śmiało strzelaj. Jeżeli pan trafisz, uznam się za winnego i przedłożęmu przeprosiny. W przeciwnym razie pan to uczynisz. 24Obrażony, zgodnie z kodeksem honorowym, mógł ustalać warunki pojedynku(wybór zależał od stopnia obrazy). Wyzwany (obraziciel) musiał się na nie zgodzić.W opisanym przypadku wyzwany przejął inicjatywę, kierując do obrażonego listkpiący z instytucji honorowej. Potraktował wyzwanie do pojedynku z ironicznymdystansem, a ponadto, powątpiewając w celność broni pojedynkowej, zwrócił uwagęna ten istotny fakt. Rzeczywiście, broń, którą wykorzystywano do walki wykazywałasię niską skutecznością, ponieważ posiadała niegwintowaną lufę. Pocisk, któremunie nadano ruchu wirowego, miał niestabilny, a w związku z tym niecelny lot.W XIX wieku istniała już broń z gwintowaną lufą 25 , jednak kodeksy honorowe zakazywałyjej używania, chcąc zminimalizować ilość śmiertelnych wypadków.Aby zobrazować brak celności broni palnej używanej do pojedynków, warto nadmienićo starciu honorowym, które odbyło się w Berlinie w 1895 r. Pojedynek byłbardzo zacięty (i niezgodny z zapisami kodeksów honorowych) 26 . Przeciwników, asesoraHenninga von Flüge i radcę handlowego Karola Boscha, tak bardzo poróżniłaplotka, że zdecydowali się strzelać do siebie trzykrotnie z odległości zaledwie pięciukroków. Pomimo tak małego dystansu żaden strzał nie był celny. Trudno określić stopieńprawdopodobieństwa opisanej sytuacji, wszak za wiarygodność dziennikarskichdoniesień z XIX w. nikt już nie zaręczy. Nawiasem mówiąc, choć finał strzelaninybył szczęśliwy, mężczyźni nie wybaczyli sobie urazy i zgłosili sprawę do sądu.23Kryterium oceny zgodności pojedynków z przepisami stanowić będą XIX-wieczne polskie kodeksyJ. Naimskiego, W. Bartoszewskiego i A. Z. Pomiana, (J. Naimski, 1881, O pojedynkach, Warszawa,W. Bartoszewski, 1885, Pojedynek, jego zasady i przykłady, Kraków; Z. A. Pomian, 1899,Kodeks honorowy i reguły pojedynku, Lwów).24Rozmaitości, 1870, „Gazeta Toruńska”, nr 171, s. 4.25Posługiwano się nią już w XV w., ale do powszechnego użytku weszła dopiero w drugiej połowieXIX w., gdy wynaleziono amunicję zespoloną i broń odtylcową. Informacje na temat broni palnej stosowanejw XIX w. odnaleźć można m.in. w encyklopedii Philip’a de Ste. Croix’a (Ilustrowana encyklopedia.Broń strzelecka XIX wieku, 2005, Warszawa), a także opracowaniu Romana Matuszewskiego(Pistolety i rewolwery XIV–XIX wieku, 1998, Warszawa).26Zob. Wiadomości miejscowe, potoczne i sprawy bieżące, 1895, „Dziennik Kujawski”, nr 130, s. 2-3.