Męskość jako kategoria kulturowa. Praktyki męskości - Wiedza i ...

Ewa Głażewska – Owłosiony mężczyzna (?) i bezwlosa kobieta, czyli dokąd zmierzamy?...44wyjaśnienia symboliki włosów w oparciu o ustalenia antropologiczne – od precyzyjnegookreślenia, na jakich częściach owłosionego (bądź już nieowłosionego) ciała będziemysię koncentrować oraz od stwierdzenia, jak się to wszystko ma do płci.Symbolika włosów stanowiła przedmiot badań antropologów szczególnie wówczas,gdy jej opisanie przyczyniało się do wyjaśnienia znaczenia włosów w rytuałach inicjacyjnych,w obrzędach związanych z małżeństwem czy rytuałami pogrzebowymi, a takżew praktykach magicznych 5 . Mam tu na myśli przede wszystkim prace Jamesa Frazera,Bronisława Malinowskiego i Raymonda Firtha 6 . Nieco bardziej pogłębioną analizę symbolicznegoznaczenia włosów przeprowadził Edmund Leach w swym klasycznym tekściez 1958 roku 7 , gdzie połączył on perspektywę antropologiczną z podejściem psychoanalitycznym.Odnosząc się do praktyk hinduistycznych w Indiach i buddystycznychna Cejlonie (dzisiejsza Sri Lanka), Leach twierdził, że długie włosy są wyrazemnieokiełznanej seksualności (unrestrained sexuality), włosy krótkie czy częściowo ogolonagłowa oznaczają utemperowaną seksualność (restricted), natomiast całkiem ogolonagłowa – celibat lub kastrację 8 . Zdaniem Leacha, w wielu kulturach głowa symbolizujepenis, zaś długie rozwichrzone włosy na głowie – nasienie. Według CharlesaBerga, w oparciu o którego koncepcje Leach sformułował swoje własne, włosy nagłowie są uniwersalnym symbolem genitaliów, więc obcinanie ich czy golenie możnarozumieć jako symboliczną kastrację: „włosy reprezentują seksualność” 9 .W tym kontekście do bardzo ciekawych konkluzji prowadzi obserwacja praktykgolenia czy obcinania włosów w ramach rytuałów pogrzebowych, za sprawą którychpublicznie manifestowana jest przynależność do grupy krewniaczej. Berg, opierającsię na badaniach przeprowadzonych przez Bronisława Malinowskiego wśród Trobriandczyków,wyciąga następujący wniosek: utrata ukochanej osoby = kastracja =usunięcie włosów. Wśród wyspiarzy podstawową cechą żałoby było całkowite ogoleniewłosów na głowie 10 .Inny autor: Christopher R. Hallpike, posługując się przykładami zaczerpniętymi z Bibliii praktyk współczesnego społeczeństwa, dochodzi do nieco innych konkluzji. Wedługniego obcięte włosy symbolizują społeczną kontrolę, natomiast długie włosy – bycie pozaspołeczeństwem. Najczęściej włosy opisywane były jako symbol zwierzęcości, siły i mocynadnaturalnych. Jak pisze Hallpike: w XVI- i XVII-wiecznej Europie, gdy procesy o czarysięgnęły apogeum, wierzono, że niszczycielska potęga wiedźm związana jest z ichwłosami. Stąd do standardowych praktyk należało nie tylko golenie im głów, ale wręcz depilowaniecałego ciała – po to, by pozbawić je mocy przed egzekucją 11 .5Zob. Alf Hiltebeitel, Barbara D. Miller (red.), Hair. Its Power and Meaning in Asian Cultures, Albany1998; Jeannette Marie Mageo, Hairdos and Don’ts: Hair Symbolism and Sexual History in Samoa,„Man. New Series”, Vol. 29, No. 2, (Jun., 1994), s. 407-432.6Anthony Synnott, op. cit., s. 391-413; James Frazer, Złota gałąź, 1935; Bronisław Malinowski, ArgonauciZachodniego Pacyfiku, 1922; Raymond Firth, We, The Tikopia,1936.7Edmund R. Leach, Magical Hair, „The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britainand Ireland”, Vol. 88, No. 2 (Jul. – Dec., 1958), s. 147-164.8E. R. Leach, op. cit., s. 154.9Ibid., s. 150.10Zob. E. R. Leach, op. cit., s. 152.11Christopher R. Hallpike, Hair, [w:] Mircea Eliade (red.), The Encyclopedia of Religion, Vol. 6,New York 1987, s. 154-157.