DIAGNOZA SPOŁECZNA 2015

Diagnoza Społeczna 2015 129
4.9. Rynek pracy
Paweł Strzelecki, Katarzyna Saczuk, Izabela Grabowska, Irena E. Kotowska
4.9.1 Rynek pracy w Polsce – w stronę ożywienia czy segmentacji
Poprawa sytuacji na rynku pracy w 2014 roku i na początku roku 2015 (Cichocki et al. 2015) wpłynęła także na
wyniki badania Diagnoza Społeczna w 2015 roku. Sytuacja na rynku pracy była wyraźnie lepsza nie tylko w porównaniu
z obserwacjami sprzed dwóch lat. Liczba pracujących w gospodarce według danych BAEL była najwyższa w
historii, a stopa bezrobocia zbliżyła się do historycznego minimum z 2008 roku.
Tendencje wskazywane przez statystyki BAEL były zgodne ze zmianami obserwowanymi w kolejnych falach
badania Diagnoza Społeczna (Tabela 4.9.1). Stopa bezrobocia obliczana według metodologii Międzynarodowej Organizacji
Pracy była w 2015 roku najniższa w historii pomiarów w Diagnozie Społecznej (badanie nie było przeprowadzone
w 2008 roku, a w 2009 roku bezrobocie było już wyższe ze względu na wpływ na polską gospodarkę światowego
kryzysu finansowego). Począwszy od 2007 roku wzrasta współczynnik aktywności zawodowej, podnosząc
podaż pracy w gospodarce. Wskaźnik zatrudnienia natomiast po niewielkim spadku w 2013 roku osiągnął poziom
najwyższy od rozpoczęcia badań w 2000 roku. Podstawowe wskaźniki rynku pracy świadczą więc o rzadko spotykanej
w przeszłości koniunkturze. Co więcej, poprawa na rynku pracy była wyraźnie odczuwalna przez gospodarstwa
domowe (Tabela 4.9.1). Gospodarstwa domowe bez bezrobotnych i z osobami pracującymi stanowiły największy w
historii badań Diagnoza Społeczna odsetek wszystkich gospodarstw domowych (około 70 proc.). Najniższy w historii
był też udział gospodarstw domowych w najgorzej sytuacji – bez osób pracujących, za to z osobami bezrobotnymi.
Zbliżony do najniższego poziomu z 2009 roku był też udział gospodarstw domowych z osobami pracującymi, ale
także z bezrobotnymi. Dobra koniunktura na rynku pracy zachęcała do aktywności na rynku pracy gospodarstwa
domowe utrzymujące się ze źródeł innych niż praca. Udział gospodarstw domowych bez osób pracujących i bezrobotnych
obniżył się pomimo starzenia się polskiego społeczeństwa przejawiającego się zwiększaniem się proporcji
osób w wieku emerytalnym.
Tabela 4.9.1. Podstawowe wskaźniki rynku pracy (w proc.) w badaniach Diagnozy Społecznej w latach 2000-2015
Wskaźniki rynku pracy 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015
Stopa bezrobocia 17,6 18,6 13,4 10,6 8,8 9,7 11,2 7,7
Współczynnik aktywności zawodowej 61,3 56,8 56,8 56,3 56,3 58,3 58,4 58,9
Wskaźnik zatrudnienia 50,5 46,2 49,3 50,4 51,3 52,6 51,9 54,3
*Wskaźniki rynku pracy z Diagnozy Społecznej obliczone w sposób porównywalny z BAEL. Stopa bezrobocia obliczona dla grupy osób 15 i
więcej lat na podstawie definicji Międzynarodowej Organizacji Pracy. Źródło: Diagnoza Społeczna, obliczenia własne
Tabela 4.9.1. Udział osób z gospodarstw domowych sklasyfikowanych według aktywności zawodowej ich członków w
latach 2003-2013*
Grupy gospodarstw domowych 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015
Bez osób bezrobotnych oraz pracujących 15,6 19,9 17,3 19,3 17,8 18,2 17,9
Z osobami bezrobotnymi, bez osób pracujących 6,9 5,4 3,3 3,2 2,9 3,6 2,4
Bez osób bezrobotnych, ale z osobami pracującymi
57,7 60,4 67,7 68,1 67,3 65,3 69,8
Z osobami bezrobotnymi i z osobami pracującymi
19,7 14,2 11,7 9,4 12,0 12,9 9,9
Ważną cechą polskiego rynku pracy jest duży udział umów czasowych (na czas określony oraz umów cywilnoprawnych),
które nie gwarantują stabilności zatrudnienia. Taka organizacja rynku pracy z jednej strony obniża potencjalne
koszty rotacji pracowników po stronie pracodawcy, z drugiej jednak strony może mieć szereg negatywnych
konsekwencji. Mniejsze koszty rotacji pracowników pozwalają na łatwiejsze podejmowanie decyzji o tworzeniu
miejsc pracy, co daje szanse zatrudnienia osobom, które w innym przypadku musiałby dłużej pozostawać w bezrobociu.
Z drugiej strony utrwala to jednak wzorce krótkookresowego zatrudniania pracowników bez inwestycji w ich
szkolenie. Jest ono bowiem nieopłacalne, jeśli personel w dużej części postrzegany jest jako zatrudniony tymczasowo.
Dodatkowo niestabilność dochodów z pracy utrudnia ludziom planowanie w długim okresie (np.: zakładanie rodzin),
utrudnia dostęp do kredytów zmniejszając konsumpcję gospodarstw domowych, wpływa na osłabienie możliwości
ustawicznego kształcenia się. Kluczowa z punktu widzenia oceny potencjalnie negatywnych skutków niestabilnych
kontraktów jest ocena, na ile dotyczą one tych samych osób, tworząc swego rodzaju pułapkę utrudniającą otrzymanie
bardziej stabilnej pracy, a na ile można je postrzegać jako nieodzowny element pozwalający na zwiększenie szansy
© Rada Monitoringu Społecznego