DIAGNOZA SPOŁECZNA 2015

Diagnoza społeczna 2015 316
Mężczyźni są nieco mniej od kobiet wrażliwi na naruszanie dobra publicznego. Najmniej wrażliwi są najmłodsi,
najbardziej zaś ludzie w wieku 45-59 lat. Najmniej wrażliwi są mieszkańcy wsi i małych miast a najbardziej mieszkańcy
największych metropolii. Najmniej wrażliwi są najbiedniejsi i najniżej wykształceniem a najbardziej najbogatsi
i najlepiej wykształceni.. Właśnie różnice w wykształceniu tłumaczą zróżnicowanie według poprzednich podziałów.
Ludzi wykształconych jest więcej w największych miastach, więcej wśród zamożnych niż wśród biednych. Po
uwzględnień tego faktu (wytrąceniu wykształcenia) różnice między zamożnymi i biednymi, mieszkańcami miast i wsi
niemal zanikają. Zatem wykształcenie jest głównym czynnikiem odpowiedzialnym za niektóre przynajmniej różnice
demograficzne i ekonomiczne we wrażliwości na dobro wspólne74. Najniższa wrażliwość jest notowana w województwie
warmińsko-mazurskim, łódzkim i wielkopolskim, a największa w podlaskim, małopolskim i dolnośląskim.
Najbardziej wrażliwi są pracownicy sektora publicznego a najmniej bezrobotni. I w tym przypadku wynika to w
znacznej mierze z różnic w poziomie wykształcenia. W porównaniu z 2011 rokiem niemal we wszystkich grupach
nastąpił wzrost odsetka osób wrażliwych na naruszanie dobra wspólnego; spadła tylko w woj. wielkopolskim, lubelskim
i śląskim oraz w dużych miastach (200-500 tys. mieszkańców).
Analiza regresji ponownie pokazuje duże znaczenie wykształcenia (tabela 6.1.4). Jest to zmienna wyjaśniająca
największą porcję wariancji. Kolejnymi istotnymi predyktorami są; wiek (im bardziej zaawansowany tym większa
wrażliwość), jest klasa miejscowości zamieszkania (im mniejsza miejscowość tym słabsza wrażliwość na naruszanie
dobra wspólnego), religijność (osoby bardziej religijne są bardziej wrażliwe), nastawienie materialistyczne (osłabia
wrażliwość), dochód (bogatsi bardziej wrażliwi), stosunek do demokracji (pozytywny wzmacnia wrażliwość na naruszanie
dobra wspólnego). Rolnicy, pracownicy najemni (zwłaszcza sektora publicznego) oraz przedsiębiorcy są bardziej
od innych grup społeczno-zawodowych wrażliwi.
Tabela 6.1.4. Czynniki wyjaśniające zróżnicowanie wrażliwości na dobro publiczne
Predyktor Beta t p
(Stała) 28,798 0,000
Poziom wykształcenia 0,160 16,771 0,000
Wiek 0,114 10,545 0,000
Pracownik sektora publicznego 0,045 4,919 0,000
Pracownik sektora prywatnego 0,022 2,295 0,022
Rolnik 0,040 4,991 0,000
Emeryt 0,008 0,699 0,485
Przedsiębiorca 0,022 2,669 0,008
Dochód na osobę 0,048 5,663 0,000
Stosunek do demokracji 0,043 5,594 0,000
Nastawienie materialistyczne -0,048 -6,134 0,000
Religijność 0,061 7,735 0,000
Płeć -0,004 -0,482 0,630
Klasa miejscowości zamieszkania -0,076 -9,139 0,000
Rośnie wrażliwość na dobro wspólne. Niewątpliwie jest to efekt szybko rosnącego wykształcenia Polaków.
Dzięki edukacji coraz więcej rodaków zdaje sobie sprawę z tego, że „jedziemy na jednym wózku” i że prędzej czy
później nieuczciwość innych odbije się na nas. Wszak ten wzrost wrażliwości nie jest wystarczający, abyśmy mogli
powiedzieć o sobie, że zbudowaliśmy już społeczeństwo obywatelskie.
6.1.2. Dominacja społeczna, autorytaryzm i konserwatyzm
Teoria dominacji społecznej Jima Sidaniusa i Felicji Pratto (1993, 1999; Pratto, Sidaniu, Stallowrth, Malle, 1994),
wywodzi się z wpływowej teorii tożsamości społecznej (Tajfel, Turner, 1979). Zakłada ona, że ludzie w różnym
stopniu, dla obrony hierarchii społecznej i własnej w niej pozycji, preferują nierówności między grupami, faworyzując
zazwyczaj grupy, do których sami należą i dyskryminując grupy obce. Zaproponowane przez autorów teorii narzędzie,
Skala Dominacji Społecznej (ODS), ma mierzyć siłę tej nierównościowej orientacji. Osoby o wysokim wskaźniku
orientacji na dominację społeczną dążą do zachowania hierarchicznej struktury, w której jedne grupy dominują, inne
są podporządkowane. Badania z użyciem tej skali dowodzą jej dużej mocy predyktywnej. Pozwala ona trafnie określić
postawy wobec obcych grup, zwłaszcza mniejszościowych. Jest zatem dobrym instrumentem do oceny postaw ksenofobicznych,
autorytarnych i rasistowskich. W kwestionariuszu Diagnozy umieściliśmy w tym roku 2 pytania ze
Skali Dominacji Społecznej (Aneks 1, kwestionariusz indywidualny, pyt. 57.11 i 57.13).
74
Efekt wykształcenia jest wśród tych kryteriów kategoryzacji społecznej najsilniejszy, F(3, 18812)=207,226, p