DIAGNOZA SPOŁECZNA 2015

Diagnoza społeczna 2015 207
Zasadniczy jednak test pierwszej hipotezy wymaga rozdziału zmian pozytywnych i negatywnych we wskaźnikach
trzech warstw dobrostanu. Gdy podzieliliśmy odpowiednio próby panelowe ze względu na kierunek zmian wskaźników
dobrostanu, okazało się, że przy dwuletnim odroczeniu między 2013 i 2015 r. o poprawie wskaźnika woli życia
decydował w 74 procentach wyjściowy poziom tego wskaźnika (im niższy tym większa poprawa), a o zmianie negatywnej
jedynie czynniki zewnętrzne (wykresy 5.4.18). Przy sześcioletnim odroczeniu zależności są podobne 5.4.19).
Dowodzi to skuteczności mechanizmu wewnętrznego atraktora na głębszych poziomach dobrostanu. Najskuteczniejszy
jest na poziomie woli życia, gdzie odpowiada za 60-70 proc. zmiany pozytywnej. Na pośrednim poziomie —
ogólnego dobrostanu subiektywnego mechanizm ten okazuje się mniej skuteczny, bo odpowiada za 34-36 proc. pozytywnej
zmiany, a na poziomie najpłytszym (tutaj zadowolenia ze zdrowia i z sytuacji finansowej rodziny) jednokierunkowy
mechanizm adaptacji „szczęśliwego” atraktora zmienia się w dwukierunkowy mechanizm adaptacyjnomotywacyjny:
wzrost zadowolenia z sytuacji finansowej rodziny zależy od poziomu wyjściowego w stopniu dużo
mniejszym niż wzrost ogólnego dobrostanu subiektywnego i woli życia, a w większym stopniu w porównaniu z głębszymi
warstwami dobrostanu od czynników zewnętrznych. Ten dwukierunkowy mechanizm widać także w przypadku
zadowolenia ze zdrowia: o spadku decydują czynniki zewnętrzne (głównie choroba), a o wzroście mechanizm wewnętrzny
wspomagany w dużym stopniu przez czynniki zewnętrzne (poprawa stanu zdrowia).
Hipoteza druga również znalazła potwierdzenie. Zarówno przy dwuletnim, jak i sześcioletnim odroczeniu czynniki
zewnętrzne mają większy wpływ na spadek niż na wzrost dobrostanu psychicznego w dwóch głębszych warstwach.
W zewnętrznej warstwie „cebuli” szczęścia dysproporcja między wpływem czynników zewnętrznych i wewnętrznych
jest najmniejsza, chociaż i tutaj na wzrost satysfakcji (z sytuacji finansowej rodziny i ze zdrowia) większy
wpływ mają czynniki wewnętrzne niż zewnętrzne (5.4.18 i 5.4.19).
Spadek woli życia
0,1
5,6
Wzrost woli życia
Spadek dobrostanu subiektywnego
0,3
6,2
2,8
73,6
Wzrost dobrostanu subiektywnego
Spadek zadowolenia z sytuacji finansowej
1,5
5,9
3,5
50,3
Wzrost zadowolenia z sytuacji finansowej
Spadek zadowolenia ze zdrowia
2,7
7,2
1
23,9
czynniki zewnętrzne
czynniki wewnętrzne
Wzrost zadowolenia ze zdrowia
4,1
21,7
0 20 40 60 80 100
UWAGI: Wskaźnik woli życia stanowi suma standaryzowanych wartości skal pragnienia życia i skłonności samobójczych; wskaźnik ogólnego
dobrostanu subiektywnego stanowi suma standaryzowanych wartości skal poczucia szczęścia, oceny całego dotychczasowego życia i oceny minionego
roku; istotne są wielkości powyżej 0,5.
Wykres 5.4.18. Wartość predyktywna (procent specyficznie wyjaśnionej wariancji) czynników zewnętrznych (zmiany
natężenia stresu życiowego, poziomu stresu w 2013 r., zmiany wysokości dochodu i poziomu dochodu w 2013r.,
zmiany natężenia symptomów somatycznych i poziomu symptomów somatycznych w 2013 r., zmiany w liczbie
negatywnych wydarzeń i liczby tych wydarzeń w 2013 r., pobytu w szpitalu w 2014 r.) oraz czynników wewnętrznych
(poziomu odpowiednich miar dobrostanu w 2013 r.) dla spadku i wzrostu dwóch syntetycznych
wskaźników dobrostanu psychicznego (woli życia i ogólnego dobrostanu subiektywnego) oraz dla satysfakcji
cząstkowych (zadowolenia z sytuacji finansowej rodziny i zadowolenia ze swojego zdrowia) między 2013 a 2015
rokiem w próbie panelowej (N=12890) (czynniki wewnętrzne wchodzą do równania regresji jako pierwsze)
Zatem poprawa dobrostanu w jego głębszych warstwach, zwłaszcza w zakresie woli życia, ma źródło wewnętrzne,
w znikomym zaś jedynie stopniu zależy od warunków zewnętrznych, ale pogorszenie się dobrostanu wynika
głównie z pogorszenia sytuacji życiowej. Satysfakcje cząstkowe są pod mniejszą „ochroną” atraktora i ich zmiana
w dużo większym stopniu odzwierciedla zmianę zewnętrznych warunków. Dzięki temu, że atraktor w zakresie satysfakcji
cząstkowych działa w obu kierunkach — zarówno osłabia wyjątkowo wysoki ich poziom, jak i podnosi ich
wyjątkowo niski poziom — przeciwdziała, z jednej strony, zbyt długo utrzymującej się dyssatysfakcji z ważnych
dziedzin życia, która mogłaby obniżać trwale także dobrostan na głębszych poziomach, a z drugiej strony motywuje
do podnoszenia aspiracji i podejmowania działań zmierzających do ich spełnienia, a tym samym jest odpowiedzialny
za złudzenie postępu hedonistycznego („jak osiągnę jeszcze więcej, będę szczęśliwszy”).
© Rada Monitoringu Społecznego