DIAGNOZA SPOŁECZNA 2015

Diagnoza społeczna 2015 171
społeczno-gospodarczym kraju czy obszaru, na którym zamieszkuje. Podejście to ma swoje odzwierciedlenie w zakresie
analiz przeprowadzonych w tej części. Dotyczyły one generalnie doskonalenia zawodowego osób w wieku 25
lat i więcej, czyli procesu dokształcania się osób dorosłych w przebiegu ich życia, ale już po zakończeniu podstawowych
etapów edukacji formalnej (przedszkole, szkoła podstawowa, gimnazjum, szkoła średnia, studia wyższe).
Dokształcanie zawodowe ma wciąż ograniczany zasięg. W obecnej rundzie badania zaledwie co dziesiąta osoba
uczestniczyła w jakiejkolwiek aktywności związanej z podnoszeniem swojej kwalifikacji zawodowych czy innych
umiejętności. Potwierdziła się także wysoka selektywność procesu dokształcania się. Aktywność edukacyjną podejmują
osoby młode, dobrze wykształcone, o wyższych dochodach, aktywne zawodowo, zamieszkujące duże aglomeracje
miejskie. Dokształcają się zatem osoby, których sytuacja na rynku pracy jest stosunkowo dobra. Natomiast
osoby, które najbardziej potrzebują poprawy swojego potencjału zawodowego są bierne edukacyjnie.49
Kolejny blok analiz dotyczył osób niepracujących pod kątem powodów niepodejmowania przez nich zatrudniania.
Brak odpowiednich kwalifikacji nie jest wskazywany jako istotna przyczyna pozostania niepracującym. W opinii
respondentów inne przyczyny miały kluczowe znacznie. Należy jednak pamiętać, że wskazane powody braku zatrudnienia
to wyraz subiektywnej oceny respondenta, a nie rzeczywistego oglądu sytuacji. Najczęściej wskazywane
przyczyny bycia niepracującym są silnie związane z przebiegiem życia jednostki i podziałem ról społecznych w rodzinie.
Chodzi tu przede wszystkim o takie powody jak nauka i emerytura (przebieg życia) oraz sprawowanie obowiązków
opiekuńczych i domowych (kobiety). Dość niepokojący jest rosnący udział wśród niepracujących deklaracji,
że nie chcą pracować i w związku z tym nie wskazują warunków podjęcia zatrudnienia. Dotyczy to jednak głównie
osób powyżej 55 roku życia. Wyniki te wskazują na potrzebę ograniczenia odpływu osób w niemobilnych grupach
wieku produkcyjnego z rynku pracy (np. Grabowska, 2012, GUS 2007 i 2013a), ponieważ w tej grupie wieku dezaktywizacja
zawodowa ma zwykle trwały charakter. Wśród innych wymienionych w kwestionariuszu warunków podjęcia
pracy respondenci najczęściej wymieniali możliwość zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy, elastyczny
czas pracy oraz możliwość wykonywania części pracy domu. Wskazania te wyznaczają one kierunek pożądanych
zmian w zakresie zwiększania zatrudnialności osób niepracujących, w szczególności w starszych grupach
wieku produkcyjnego.
Wpływ dokształcania się na poprawę sytuacji na rynku pracy weryfikowany był poprzez analizę przepływów
pomiędzy podstawowymi stanami na rynku pracy: bierny zawodowo, bezrobotny i pracujący. Aby uchwycić różnice
pomiędzy osobami aktywnymi i biernymi edukacyjnie sporządzono tablice przepływów odrębnie dla tych dwóch
kategorii respondentów. Analiza została ograniczona do osób w wieku 25-39 lat ze względu na zanik aktywności
edukacyjnej po 39 roku życia. Wyniki wskazują, że nastąpiła poprawa struktury obu porównywanych grup osób według
statusu na rynku pracy, polegająca na wzroście udziału osób pracujących, silniejszym dla osób podnoszących
swe kwalifikacje, przy równoczesnym spadku udziału osób biernych zawodowo, także znacznie wyraźniejszym dla
osób aktywnych edukacyjnie. Zmiany te należy wiązać z większą szansą przejścia do grupy pracujących, zarówno ze
stanu bierności, jak i bezrobocia dla osób aktywnych edukacyjnie. Należy jednak pamiętać, że grupę podejmujących
dokształcanie się tworzą osoby stosunkowo młode, dobrze wykształcone, zamieszkujące miasta średnie i duże, których
sytuacja na rynku pracy i szanse na jej poprawę są stosunkowo dobre. Zmiany udziału bezrobotnych wśród
aktywnych i biernych edukacyjnie nie były już tak wyraźne. Analiza przepływów na rynku pracy dla obu tych grup
wskazuje, że doskonalenie zawodowe ma znaczenie dla aktywizacji osób biernych zawodowo, podobnie jak w poprzednich
rundach badania. W ostatnich dwóch latach uczestnictwo w podnoszeniu kwalifikacji zwiększało także
szanse na znalezienie zatrudnienia przez bezrobotnych, choć rezultat ten nie był zawsze widoczny w poprzednich
rundach badania. Natomiast stabilność zatrudnienia była bardzo wysoka niezależnie od podejmowanej aktywności
edukacyjnej we wszystkich rundach Diagnozy.
Wpływ dokształcania się na poprawę statusu na rynku pracy jest zależny od płci. Kobiety czerpią większe korzyści
ze swej aktywności edukacyjnej niż mężczyźni w porównaniu do osób biernych edukacyjnie, co jest widoczne
zwłaszcza w ostatniej rundzie badania. Dla kobiet możemy zatem mówić o większym zwrocie z aktywności edukacyjnej
mierzonym poprawą sytuacji na rynku pracy. Wynik ten może także tłumaczyć większą skłonność kobiet do
podejmowania dokształcania się.
Wysoka stabilność zatrudnienia w grupie osób w wieku 25-39 lat, zarówno aktywnych, jak i biernych edukacyjnie
stworzyła potrzebę zweryfikowania wpływu podejmowania trudu dokształcania się na sytuację osób pracujących poprzez
analizę ich osobistych dochodów z pracy. W ostatnim analizowanym okresie dochody osób pracujących aktywnych
i biernych edukacyjnie różnią się wciąż wyraźnie z korzyścią dla osób podejmujących dokształcanie się. Luka
między średnimi dochodami osób aktywnych i biernych edukacyjnie nieznacznie zwiększyła się w ciągu ostatnich
dwóch lat w porównaniu z poprzednim okresem ze względu na szybszy wzrost dochodów osób aktywnych edukacyjnie.
Wzrost ten dotyczy zwłaszcza II i III kwartyla dochodów. Warto podkreślić, że istnieją różnice w rozkładzie
dochodów i ich dynamice dla obu wyróżnionych grup wśród kobiet i mężczyzn. O nierównowadze w indywidualnych
dochodach z pracy według płci świadczy fakt, że średnie zarobki kobiet podejmujących dokształcanie są i tak mniejsze
niż średnie zarobki mężczyzn niepodejmujących tej aktywności.
Analizy w tej części kończy modelowe ujęcie determinant podejmowania dokształcania się, rozpatrywane osobno
dla kobiet i mężczyzn. Jej wyniki potwierdzają wysoką selektywność aktywności edukacyjnej ze względu na wiek,
poziom wykształcenia, miejsce zamieszkania i status na rynku pracy dla obu płci. Niezależnie od płci większe szanse
49
W Diagnozie Społecznej nie jest możliwa ocena jakości działań edukacyjnych czy dostosowania do potrzeb osoby w niej uczestniczącej czy
wymagań pracodawców lokalnych, która uzupełniałaby ilościowe dane dotyczące skali i zakresu podejmowanych inicjatyw edukacyjnych.
© Rada Monitoringu Społecznego