DIAGNOZA SPOŁECZNA 2015

Diagnoza Społeczna 2015 74
przeznaczonych na spłaty wcześniejszych zobowiązań w całkowitym zadłużeniu gospodarstw domowych wynosi
obecnie około 2 proc. Najmniejszy, bo stanowiący zaledwie 0,1 proc., udział w pożyczkach/kredytach gospodarstw
domowych, mają zobowiązania na zakup papierów wartościowych.
Największy udział zobowiązań przeznaczonych na zakup mieszkania idzie w parze również z największą wysokością
spłat przeznaczanych przez gospodarstwa domowe na ten cel. Jednak, pomimo że jest to największy składnik
wydatków na spłatę zobowiązań, to stanowią one jedynie niespełna 37 proc. całości spłat zadłużenia. Związane to jest
ze zdecydowanie dłuższym okresem kredytowania w przypadku zobowiązań na cele mieszkaniowe. Kolejną pozycję
w budżecie spłat stanowi obsługa dwóch najczęstszych celów posiadania kredytu, tj. zakupu dóbr trwałych i remontu
mieszkania. Na ten dwa cele gospodarstwa domowe przeznaczają odpowiednio prawie 17 proc. i 18 proc. całości
budżetu spłat. Kredyty na cele stricte konsumpcyjne są zdecydowanie bardziej kosztowne, co obrazuje prawie 5-
procentowy udział w budżecie spłat tych kredytów, podczas gdy w całości zadłużenia stanowią one zaledwie niecałe
2 proc. Na podstawie otrzymanych wyników, można stwierdzić, że jest to najdroższy rodzaj kredytu, bo udział w
budżecie spłat przewyższa prawie trzykrotnie udział w portfelu. Również bardzo drogie jest zadłużenie na spłatę
wcześniejszych długów. Udział w budżecie spłat stanowi aż nieco ponad 4 proc. całości.
Wyniki te pokazują, że gospodarstwa domowe o najtrudniejszej sytuacji materialnej ponoszą często największe
koszty spłaty zobowiązań. Na zmianę tej sytuacji relacji powinno się raczej oddziaływać poprzez zwiększanie zdolności
zarobkowych gospodarstw domowych niż łagodzenie wymagań dotyczących zaciągania zobowiązań. Istnieje
bowiem głębokie uzasadnienie, dlaczego gospodarstwa domowe zadłużające się na bieżącą konsumpcję, spłatę wcześniejszych
długów, a także leczenie ponoszą tak wysokie koszty. Z punktu widzenia instytucji finansowej są to bowiem
klienci najwyższego ryzyka.
4.3.3.4. Podsumowanie
W latach 2013 - 2015 kontynuowany był trend zmian korzystania przez gospodarstwa domowe z rynku finansowego
zapoczątkowany w okresie kryzysu finansowego. Po raz kolejny udział gospodarstw domowych deklarujących
posiadanie oszczędności wzrósł, a udział gospodarstw domowych posiadających zobowiązanie spadł. O ile w latach
2000 – 2007 odsetek posiadających zobowiązanie przewyższał odsetek posiadających oszczędności o około 15 punktów
procentowych, to obecnie różnica wynosi 10 pp. ale w przeciwną stronę, wskazując na przewagę udziału gospodarstw
posiadających oszczędności. Jest to konsekwencją dwóch zjawisk. Z jednej strony, wbrew obiegowym opiniom,
obserwujemy rosnącą zamożność polskich gospodarstw domowych, która znacznie silniej przekłada się na
szanse posiadania oszczędności niż na szanse posiadania zobowiązań. Z drugiej strony, rynek kredytowy poddany
został znaczącym ograniczeniom w ostatnich latach, a banki wciąż zdają się kontynuować politykę ograniczania dostępu
do kredytów zapoczątkowaną w okresie kryzysu. Ograniczenia te wpłynęły na zmniejszenie liczby gospodarstw
domowych sięgających po kredyt na cele konsumpcyjne. Perspektywy aktywności gospodarstw domowych na rynku
finansowym na kolejne lata będą w znacznej mierze uzależnione od tempa wzrostu dochodów, ale również od polityki
prowadzonej przez banki. Na ograniczenie skłonności do korzystania kredytu będzie miało wpływ niewątpliwie
zmniejszenie liczby nowych gospodarstw domowych wchodzących na rynek w związku z osiąganiem odpowiedniego
wieku przez roczniki niżu demograficznego lat 1990-tych. Z drugiej strony należy się spodziewać wciąż rosnącej roli
kredytu na cele mieszkaniowe.
Wyniki badania Diagnoza Społeczna 2015 pokazują również jednoznacznie, że gospodarstwa domowe wciąż
głównie oszczędzają w formie lokat bankowych, na kontach oszczędnościowych, a także istotną część stanowią gotówka
i środki na rachunku oszczędnościowo rozliczeniowym. Najbardziej istotnym celem oszczędzania jest zabezpieczenie
się na starość, wobec sytuacji losowych, a także zapewnienie przyszłości dzieciom. Na te cele przeznaczona
jest blisko połowa zgromadzonych środków. Warty podkreślenia jest fakt zwiększania się skłonności do zabezpieczenia
na starość wśród osób starszych, sygnalizowany także w innych badaniach. Wydaje się, że w kolejnych latach w
związku ze zmianą struktury wieku ludności profil oszczędzania powinien się zmieniać – można oczekiwać zarówno
wzrostu oszczędności związanych z inwestycjami w zdrowie (leczenie, rehabilitacja, wypoczynek), jak i zabezpieczenia
się na okres wieku starszego.
W obszarze zaciągania zobowiązań kredytowych wyniki naszych analiz pokazują jednoznaczną dominację banków,
na które przypada 95 proc. całości zadłużenia gospodarstw domowych, a spłaty tych zobowiązań stanowią prawie
90 proc. całego budżetu spłat. Ze względu na cele zaciągania zobowiązań zarówno w obszarze wielkości zadłużenia,
jak i spłat dominują cele związane z zakupem mieszkania.
© Rada Monitoringu Społecznego