DIAGNOZA SPOŁECZNA 2015

Diagnoza Społeczna 2015 130
otrzymania bardziej stabilnego zatrudnienia. Ważnym zagadnieniem jest także dostrzeżenie, że praca w Polsce świadczona
jest na podstawie wielu różnych typów umów krótkookresowych bardzo różniących się od siebie pod względem
ochrony praw osoby pracującej, ale także pod względem obciążenia kosztami pracy.
Diagnoza Społeczna jest unikalnym źródłem danych zawierającym: po pierwsze szczegółową informację na temat
typu umowy, na podstawie której świadczona jest praca, po drugie informację o umowach, na podstawie której te
same osoby pracowały w przeszłości. Jest to zatem cenne źródło pozwalające na analizę, na ile praca na podstawie
niestabilnych umów jest zjawiskiem trwałym w życiu zawodowym osób. W dalszej części rozdziału przedstawione
zostaną dane o zmianie struktury kontraktów oraz zmiany strukturalne na rynku pracy, które mogą wpływać na powszechność
korzystania z umów krótkookresowych. Następnie przedstawione zostaną dostępne dane i metody analizy
struktury typów umów o pracę i ich długofalowych konsekwencji. Kolejny punkt zawiera wyniki analizy statycznej i
dynamicznej, a ostatni punkt - wnioski z analizy weryfikującej hipotezy badawcze.
4.9.1.1. Zmiana struktury kontraktów a strukturalne zmiany na rynku pracy
Polska wyróżnia się wśród krajów UE dużym udziałem umów na czas określony. Ponadto w dyskusjach dotyczących
funkcjonowania polskiego rynku pracy coraz częściej powraca kwestia innych rodzajów organizacji świadczenia
pracy takich jak umowy cywilnoprawne, czy samozatrudnienie. Tematem równie ważnym jest także praca w szarej
strefie (bez formalnej umowy).
Wyniki Diagnozy Społecznej 2015 wskazują, że niezależnie od wysokiego udziału elastycznych form zatrudnienia
umowy na czas nieokreślony są dominującą formą pracy w polskiej gospodarce (Tabela 4.9.2). Kontrakty na czas
nieokreślony ma około 55 proc. wszystkich osób pracujących. Jeśli porównanie zawęzić do osób nie prowadzących
własnej działalności gospodarczej ani swojego gospodarstwa rolnego, jest to około 70 proc. Odsetek osób posiadających
tego rodzaju stabilne umowy zależy od sytuacji na rynku pracy – w 2013 roku, kiedy sytuacja na rynku pracy
była nieco gorsza był niższy. Dane te są zbliżone do obserwacji z BAEL. Drugim najpopularniejszym typem pracy są
umowy na czas określony. Dane BAEL wskazują, że ich popularność znacznie wzrosła w latach 2000-2006. Dane z
Diagnozy Społecznej 2015 wskazują, że w latach 2007-2015 udział tych umów w dalszym ciągu powoli wzrastał.
Trzecim najpopularniejszym typem świadczenia pracy w polskiej gospodarce jest praca w indywidulanym gospodarstwie
rolnym ( jako właściciel lub osoba pomagająca w jego prowadzeniu). Pracuje w ten sposób niecałe 10 proc.
wszystkich osób pracujących w gospodarce i odsetek ten nie zmieniał się istotnie w latach 2011-2015. W 2013 roku
wobec niższego popytu na inną pracę udział ten przejściowo nieco wzrósł. Wśród niestandardowych form świadczenia
pracy można wymienić samozatrudnienie i pracę na podstawie umów opartych na prawie cywilnym. Oba typy pracy
do 2015 roku wyróżniały się korzyściami w postaci niższego obciążenia przychodów podatkami i składkami. Należy
przy tym zauważyć, że umowy cywilnoprawne relatywnie rzadko stanowiły samodzielne, główne źródło dochodów
osób. Udział respondentów deklarujących, że większość ich dochodów z pracy pochodzi z tego źródła nigdy nie przekroczył
3 proc. O wiele bardziej popularne było samozatrudnienie. Obejmowało ono 6-7 proc. pracujących w gospodarce
po odliczeniu osób posiadających własne gospodarstwa rolne oraz pracodawców, czyli osób zatrudniających
innych pracowników. Równie niestabilna, co na podstawie umów cywilno-prawnych była praca świadczona na podstawie
innych niż umowy na czas określony kontraktów krótkookresowych ( prace dorywcze, okres próbny itp.).
Około 2-3 proc. osób pracowało w gospodarce bez formalnej umowy o pracę, co można interpretować jako utrzymywanie
się głownie z pracy w szarej strefie.
Dane z najnowszej Diagnozy Społecznej wskazują, że poprawa sytuacji na rynku pracy oraz zapowiadane zmniejszenie
korzyści z alternatywnych stosunków pracy wpłynęły na obniżenie się udziału osób, których głównym źródłem
dochodów jest samozatrudnienie oraz umowy cywilnoprawne.
Tabela 4.9.2. Struktura osób pracujących w polskiej gospodarce według głównego typu kontraktu na podstawie którego
świadczone jest praca w roku badania.
2007 2009 2011 2013 2015
Umowa - czas nieokreślony 54,2 55,4 55,7 54,1 55,3
Umowa - czas określony 16,8 16,8 18,1 18,6 18,8
Samozatrudnienie - poza rolnictwem 6,7 6,7 6,7 6,7 6,2
Praca w indywidualnym gospodarstwie rolnym 7,8 8,4 9,4 9,9 9,6
Umowa cywilnoprawna 2,2 1,9 1,8 2,2 1,5
Praca bez formalnej umowy na piśmie 2,3 1,6 2,8 2,4 2,6
Inne umowy krótkookresowe 2,7 2,8 2,4 3,2 3,5
Własna firma zatrudniająca pracowników 3,2 2,8 3,1 3,0 2,5
© Rada Monitoringu Społecznego