DIAGNOZA SPOŁECZNA 2015

Diagnoza społeczna 2015 217
5.5. Finanse osobiste
5.5.1. Osobiste dochody bieżące i spodziewane za dwa lata
Średni deklarowany dochód osobisty netto („na rękę”) miesięcznie za ostatni kwartał wyniósł w całej próbie 2034
zł (mediana 1700 zł, odchylenie stand. 1558), a w próbie panelowej nieco mniej — 1965 zł, i w stosunku do danych
z 2013 r. wzrósł w całej próbie o 8,2 proc. (realnie po uwzględnieniu zmiany cen towarów i usług konsumpcyjnych o
9,0 proc.), a w próbie panelowej wzrósł o 9,3 proc. (realnie o 10,1 proc.). Są to największe realne wzrosty dochodu
osobistego od 2009 r.
Rozkład średniego dochodu w przekrojach społecznych jest bardzo zróżnicowany (tabela 5.5.1). Mężczyźni deklarują
dochód osobisty o 1/3 wyższy niż kobiety (w 2013 r. o 30,5 proc.), osoby z wyższym i policealnym wykształceniem
ponad dwukrotnie wyższy od osób z wykształceniem podstawowym. Dochód osobisty rośnie z wiekiem do
35-44 roku życia, po czym systematycznie spada. Liniowo rośnie wraz z wielkością miejscowości zamieszkania —
mieszkańcy wsi zarabiają 58 proc. (w 2013 r. 57 proc.) tego co mieszkańcy największych miast. Najwyższy jest w
województwach mazowieckim, pomorskim, dolnośląskim i zachodniopomorskim, a najniższy w woj. podkarpackim,
lubelskim i świętokrzyskim.
W przekroju statusu społeczno-zawodowego prym wiodą przedsiębiorcy, a na dole drabiny dochodów osobistych
znajdują się, nie licząc uczniów i studentów, bezrobotni, renciści i inne bierne zawodowo osoby; dochody emerytów
są wyższe od dochodów rolników.
Nic dziwnego, że dochody osobiste osób z gospodarstw domowych z górnego kwartyla dochodów na jednostkę
ekwiwalentną w gospodarstwie domowym są dwuipółkrotnie wyższe od dochodów osób z gospodarstw z dolnego
kwartyla; dochody osobiste stanowią bowiem wkład w dochody gospodarstw. Warto zwrócić uwagę, że w stosunku
do 2013 r. we wszystkich grupach realne dochody osobiste wzrosły (najwięcej u przedsiębiorców a najmniej u emerytów.
Pytaliśmy także o spodziewane dochody osobiste netto za dwa lata. Badani oczkują, że ich dochody wzrosną
przeciętnie o 37 proc. (tabela 5.5.2). Dwa lata temu oczekiwania były wyższe (43 proc.) a cztery lata wcześniej jeszcze
wyższe (48 proc.). Rok 2013 był pierwszym rokiem kryzysowym w finansach – dochody osobiste spadły o kilka proc.
To z pewnością powściągnęło optymizm. Jest jednak kilka grup społeczno demograficznych, w których oczekiwania
wzrostu dochodów w 2015 r. są wyższe niż w 2013 a nawet w 2011 r. Należą do nich uczniowie i studenci, najmłodsi
respondenci i mieszkańcy woj. podlaskiego i pomorskiego.
Wysokość oczekiwanych dochodów zdeterminowana jest głównie przez poziom obecnych dochodów i czynników
silnie z dochodami skorelowanych: im wyższe dochody obecne tym wyższe dochody oczekiwane. Ale wielkość
procentowej różnicy między aktualnymi i spodziewanymi zarobkami zależy od nieco innych czynników społecznodemograficznych,
zaś w odniesieniu do obecnej sytuacji finansowej zależność jest częściowo odwrotna: im niższe
obecne dochody tym wyższy procentowo spodziewany ich wzrost (r=-0,099). Największej procentowo finansowej
poprawy, podobnie jak w minionych latach, oczekują bezrobotni, uczniowie i studenci oraz ogólnie osoby najmłodsze
(o ponad 100 proc.). Oczekiwania przedsiębiorców i rolników są większe niż pracowników najemnych, zwłaszcza
tych, którzy pracują w sektorze publicznym. Najmniejszego wzrostu spodziewają się emeryci (o 12 proc.; podobnie
jak 2 lata temu) oraz pracownicy sektora publicznego (o 26 proc., w 2013 r. 29 proc.) i renciści (o 21 proc., 2 lata
temu o 34 proc.). W przekroju klasy miejscowości zamieszkania i województwa oczekiwania są wyrównane z wyjątkiem
woj. kujawsko-pomorskiego, gdzie nie przekraczają 30 proc.). Czynnikiem silnie różnicującym wielkość spodziewanych
wzrostów dochodu jest wiek — im starsi respondenci tym skromniejsze oczekiwania. Mężczyźni spodziewają
się nieco większego wzrostu dochodu niż kobiety.
Jeśli chodzi o przedstawicieli wybranych zawodów, największymi optymistami okazują się podobnie jak przed
dwoma laty twórcy, artyści, literaci i dziennikarze Najskromniejsi w oczekiwaniach płacowych są żołnierze zawodowi,
kolejarze i przedstawiciele władz oraz pozostali pracownicy usług osobistych (spodziewany wzrost dochodów
poniżej 20 proc.) (tabela 5.5.3).
Zobaczmy zatem, kto się mniej a kto bardziej pomylił w swoich oczekiwaniach zmiany dochodu w 2013 r. (tabela
5.5.1 – ostatnia kolumna). Uczniowie i studenci, osoby najmłodsze, bezrobotni, inni bierni zawodowo, rolnicy – te
grupy najbardziej w swoich oczekiwaniach przesadziły z optymizmem (odpowiednio o 257, 106, 141, 89 i 82 proc.).
Największymi realistami okazały się osoby najstarsze i emeryci (błąd nie większy niż 10 proc.); są to grupy, które już
zakończyły karierę zawodową.
Około 30 proc. badanych miało możliwość pozytywnie się rozczarować — osiągnęli większe dochody niż się
spodziewali. Nie widać ich jednak w naszych zestawieniach, ponieważ w każdej z wyróżnionych grup przeważają
jednak nierealistyczni optymiści.
© Rada Monitoringu Społecznego