DIAGNOZA SPOŁECZNA 2015

Diagnoza Społeczna 2015 139
Omówiona powyżej klasyfikacja pozwala zauważyć, że pozostawanie cały czas w zatrudnieniu na czas nieokreślony
jest co prawda najczęściej występującą pojedynczą sekwencją statusu na rynku pracy osób powyżej 25 lat, ale
w żadnej z grup wieku w 2009 roku scenariusz ten nie realizował się w przypadku większości osób pracujących.
W przypadku osób, które w 2009 roku miały 25-29 lat, bardziej prawdopodobne było, że stopniowo będą one
poprawiać swoją sytuację na rynku pracy (28 proc. przypadków), doświadczą one zatrudnienia na podstawie czasowych
umów o pracę (19 proc.) lub doświadczą w mniejszym lub większym stopniu niestandardowych kontraktów
krótkoterminowych lub samozatrudnienia (18 proc.). Wśród osób mających w 2009 roku 35-39 lat lub 45-49 lat w
kolejnych latach coraz mniejsza była grupa osób poprawiających swoją sytuację na rynku pracy, ale także wyraźnie
mniejsze były udziały w populacji osób, których zatrudnienie nie gwarantowało długoterminowej stabilności dochodów.
Niemniej jednak nawet w przypadku osób mających w 2009 roku 45-49 lat około 14 proc. to były osoby (kategoria
IV), które nie poprawiały w ostatnich 6 latach swojej pozycji na rynku pracy i doświadczyły przynajmniej jednego
epizodu pracy na podstawie umów innych niż umowy o pracę. Częściej jednak występowały osoby, które nie
doświadczyły zatrudnienia na umowach innych niż umowy o pracę, ale źródłem niestabilności w ich przypadku pozostawała
czasowość zatrudnienia (kategoria III).
W porównaniu z niestabilnością związaną ze sposobem zatrudnienia stosunkowo niewielki był odsetek osób, które
w końcowej fazie okresu obserwacji doświadczyły bezrobocia (było to 2-3 proc. w każdej z analizowanych grup).
Większy problem dotyczący bezrobocia był związany z osobami, które pozostawały pomiędzy rynkiem pracy i bezrobociem
(kategoria VII). Osoby te mimo okresowych starań nie zdołały przez 6 lat znaleźć pracy. Grupa ta, co naturalne,
w największym stopniu dotyczyła 6 kolejnych lat życia najmłodszej generacji osób, która dopiero próbowała
swoich sił na rynku pracy. Jednak także wśród osób w pełni aktywności zawodowej stanowiła ona około 3-4 proc.
Grupa osób pozostających cały czas poza rynkiem pracy (por. Tabela 4.9.7, sekwencja 0>0>0>0) wzrastała wraz z
wiekiem, ale można zauważyć, że jest stosunkowo niewielka w porównaniu do kategorii osób, które przynajmniej
czasowo były aktywne i pracowały w gospodarce.
4.9.1.6 Podsumowanie
W niniejszej części raportu skorzystano z panelowych danych Diagnozy Społecznej, by określić, na ile zmieniająca
się sytuacja na rynku pracy wpływa na poprawę stabilności warunków świadczenia pracy w polskiej gospodarce.
Głównym źródłem niestabilności świadczenia pracy w polskiej gospodarce nie są umowy cywilnoprawne (zawierane
z pominięciem kodeksu pracy) potocznie zwane umowami „śmieciowymi”. Umowy te istotnie są nietrwałe, a około
1,4 proc. osób powyżej 35 roku życia pracuje stale na ich podstawie, ale według danych Diagnozy Społecznej stanowią
one ogółem główne źródło utrzymania dla nie więcej niż 2,2 proc. wszystkich osób pracujących w gospodarce.
Z kolei udział osób pracujących jako samozatrudnione utrzymywał się na stabilnym poziomie około 7 proc. pracujących,
ale zmniejszył się w latach 2013-2015. W pracy tej także nie obowiązują zasady kodeksu pracy i potencjalnie
nie gwarantują stabilności pracy i dochodów. Zachowanie osób obserwowane w Diagnozie Społecznej nie wskazuje
jednak, aby osoby pracujące w ten sposób chciały zmienić pracę (udział takich osób jest podobny do zatrudnionych
na czas nieokreślony i mniejszy niż wśród osób zatrudnionych na czas określony). Ponadto prawdopodobieństwo
utraty takiej pracy i trafienia do bezrobocia w ciągu 2 lat jest także zbliżone i podobne do pracy na etacie.
Większość osób pracujących na podstawie nietrwałych kontraktów to osoby zatrudnione na czas określony. W
polskiej gospodarce pracuje w ten sposób prawie co piąta osoba i udział nieco wzrósł w latach 2007-2015. Praca na
tych zasadach nie jest równie atrakcyjna i stabilna, co praca na czas nieokreślony (częstsze poszukiwanie innej pracy,
większe prawdopodobieństwo przejścia do bezrobocia), ale daje największe szanse (prawie 40 proc. w ciągu 2 lat) na
znalezienie bardziej stabilnego zatrudnienia. W tym kontekście obawy budzi znaczny spadek prawdopodobieństwa
przejścia z umów na czas określony do umów na czas nieokreślony obserwowany w latach 2013-2015.
Analiza sekwencji zdarzeń wskazuje, że choć udział zatrudnionych na czas określony jest dość stabilny, to osoby
pracujące na tych zasadach podlegają w dużym stopniu wymianie. Pomimo stabilności zatrudnienia w ten sposób
część tych osób traci pracę i najczęściej dość szybko ją znajduje, ale początkowo na podstawie umów na czas określony.
Z drugiej stosunkowo częste są kariery prowadzące poprzez umowy na czas określony do umów na czas nieokreślony.
Problem niestabilności zatrudnienia, związanej z okresowym bezrobociem, umowami cywilnoprawnymi i
innymi typami krótkookresowego zatrudnienia dotyczy kilkunastu procent osób w populacji. Wraz z wiekiem stabilizują
się ścieżki zawodowe osób, co oznacza, że w przyszłości problem segmentacji rynku pracy może narastać, jeśli
kariery zawodowe osób, które często pracują na podstawie nietrwałych kontraktów nie zaczną się stabilizować. Analiza
sekwencji wskazuje ponadto, że alternatywnym sposobem stabilizacji warunków pracy relatywnie dużej części
osób jest praca w rolnictwie, co wiąże się najczęściej z przejmowaniem gospodarstwa rolnego rodziców i ogranicza
możliwość zmiany pracy w przyszłości.
Analiza kohort absolwentów, którzy wchodzili na rynek pracy co dwa lata w okresie 2007-2015, wskazuje ponadto,
że droga kolejnych generacji młodych ludzi do osiągnięcia umowy na czas nieokreślony wydłuża się w stosunku
do poprzednich generacji. Z jednej strony może być efektem słabszej koniunktury na rynku pracy w latach
2009-2013, ale obserwacje z 2015 roku wskazują, że absolwenci byli w większym stopniu zatrudniani na podstawie
krótkoterminowych umów takich jak staż, czy okres próbny.
© Rada Monitoringu Społecznego