DIAGNOZA SPOŁECZNA 2015

Diagnoza społeczna 2015 327
bądź na rzecz organizacji społecznej”; ten rodzaj aktywności społecznej obejmuje wiele rozmaitych działań, od spontanicznej
pomocy sąsiedzkiej na wsi do zorganizowanego wolontariatu. W ciągu roku aktywność tego rodzaju podejmowało
27,0 proc. (w tym 7 proc. często i 20 proc. rzadko). W 2013 r. było takich osób nieco mniej 25,6 proc.
badanych (7,5 często i 18,1 rzadko).
W tabeli 6.2.7 pokazano różnice w częstości angażowania się w prace na rzecz społeczności lokalnej i wolontariat
w przekroju podstawowych grup społeczno-demograficznych. W działania lokalne angażują się nieco częściej mężczyźni
niż kobiety. Zaangażowanie tego rodzaju jest najczęstsze wśród osób w wieku 35-64 lata, rośnie wraz z wykształceniem
(osoby z wykształceniem wyższym angażują się aż 4 razy częściej niż osoby z wykształceniem podstawowym
i dwukrotnie częściej od absolwentów szkół zasadniczych zawodowych). Mieszkańcy wsi angażują się częściej
od mieszkańców miast, zamożni częściej od uboższych. Pracownicy sektora publicznego angażują się istotnie
częściej od pracowników sektora prywatnego, rencistów, bezrobotnych i innych biernych zawodowo.
Kategorie społeczno-demograficzne znacznie silniej niż zaangażowanie w prace na rzecz społeczności lokalnej
różnicują prawdopodobieństwo podejmowania nieodpłatnych prac dla osób spoza rodziny bądź na rzecz organizacji
społecznych. Ale profile tych różnic są bardzo podobne z wyjątkiem klasy miejscowości; wolontariat na wsi jest
równie częsty (raczej rzadki) jak w mieście. Ponownie kategorią najsilniej różnicującą jest wykształcenie: osoby z
wyższym wykształceniem ponad 3-krotnie częściej od osób z wykształceniem podstawowym i dwukrotnie częściej
od osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym działają jako wolontariusze. W przekroju grup społeczno zawodowych
wolontariat jest najbardziej prawdopodobny wśród przedsiębiorców i rolników, a w dalszej kolejności
wśród pracowników sektora publicznego. Najrzadziej świadczą pracę lub usługi nieodpłatnie renciści (sami zazwyczaj
potrzebują pomocy), bezrobotni i inni bierni zawodowo.
Nie tylko więc członkostwo i aktywność w formalnych zrzeszeniach obywatelskich, ale także udział w pracach
na rzecz społeczności własnej oraz praca na rzecz innych osób lub organizacji społecznych wyraźnie zależą od położenia
społecznego, mierzonego wykształceniem. Bierność społeczna, niewłączanie się do przedsięwzięć oddolnych i
do działań na rzecz innych lub organizacji społecznych, jest w Polsce powszechna, a wśród ludzi z wykształceniem
podstawowym doświadczenia działania społecznego spotyka się kilkakrotnie rzadziej niż wśród ludzi z wykształceniem
wyższym. Osoby z wykształceniem wyższym wyraźnie wystają ponad poziom ogółu.
6.2.4. Udział w zebraniach
Ludzie uczestniczą w demokracji nie tylko wtedy, gdy się zrzeszają lub wspólnie coś robią dla innych lub dla
dobra własnej społeczności. Także wtedy, gdy się zbierają, dyskutują i wspólnie coś uchwalają. Udział w zebraniu
publicznym jest doświadczeniem łatwo dostępnym. Pozwala też wziąć udział w głosowaniu, wybrać przynajmniej
władze zebrania, a czasem i własnych reprezentantów, wysłuchać ich sprawozdania, poznać procedury zebrania i
organizacji. Przygotowanie i prowadzenie zebrania, wypowiedzenie się w jakiejś sprawie, udział w podjęciu decyzji
przez zebranie, są ważnymi umiejętnościami obywatelskimi, civic skills.
Badanie pokazuje, że co piąty badany (19,4 proc.) był w ostatnim roku na jakimś zebraniu publicznym (poza
miejscem pracy). O niektórych zebraniach badani mogli zapomnieć – zebranie zwykle nie jest wydarzeniem bardzo
ważnym, ale niektóre wcześniejsze zebrania badani mogli przybliżyć w czasie (efekt teleskopowy). Od 2003 r. odsetek
ten rósł do roku 2011, po czym gwałtownie spadł o 5, pp. do najniższego w całym badanym okresie poziomu (wykres
6.2.3). Te wahania mają czasowy związek, być może pozorny, z wyborami (lata wyborów parlamentarnych 2007,
2011 i 2015 to lata wzrostu odsetka osób biorących udział w zebraniach publicznych). Jedynie w roku wyborów 2005
nie było w porównaniu 2003 r. znaczącego wzrostu udziału w zebraniach. Co prawda, pytanie o udział w zebraniach
dotyczyło minionego roku, ale wzrost emocji politycznych w dyskursie publicznym w roku wyborów parlamentarnych
a także prezydenckich (2007 i 2015 r.) może zwiększać efekt teleskopowy oraz uwzględniać przez badanych
także okres w roku badania przed wypełnianiem kwestionariusza. Największy wzrost deklaracji udziału w zebraniach
publicznych w 2011 mógł wynikać z faktu, że w poprzednim roku odbyły się przedterminowe wybory prezydenckie
w czasie ostrych sporów politycznych po katastrofie smoleńskiej oraz wybory samorządowe. Wybory samorządowe
odbyły się także w latach 2006 i 2014, których dotyczyło pytanie o udział w zebraniach w edycji badania w 2007 i
2015 roku. Jest istotna korelacja między deklarowanym udziałem w wyborach samorządowych w 2010 r. i 2014 i
udziałem w zebraniach publicznych w tymże roku (odpowiednio r=0,17, N=25371 w edycji Diagnozy 2011 i r=0,15,
N=21674 w edycji 2015).
Jest istotny związek między kryteriami stratyfikacji społecznej a deklarowanym udziałem w zebraniach publicznych
(tabela 6.2.8). Prawdopodobieństwo udziału w zebraniu kobiet jest o ponad 20 proc. mniejsze w porównaniu z
mężczyznami. Najczęściej w zebraniach biorą udział mieszkańcy wsi, w tym rolnicy i przede wszystkim osoby z
wyższym wykształceniem (czterokrotnie częściej niż osoby z wykształceniem podstawowym i niemal trzykrotnie
częściej od absolwentów zawodówek), osoby w wieku 35-64 lata. Najrzadziej uczestniczą w zebraniach pracownicy
sektora prywatnego, renciści, bezrobotni i inni bierni zawodowo.
© Rada Monitoringu Społecznego