DIAGNOZA SPOŁECZNA 2015

Diagnoza społeczna 2015 183
5. INDYWIDUALNA JAKOŚĆ I STYL ŻYCIA
JANUSZ CZAPIŃSKI
5.1. Ogólny dobrostan psychiczny
Rodzaj stosowanych w badaniach miar dobrostanu psychicznego (ang. subjective/psychological well-being) zależy
w dużym stopniu od modelu jakości życia, generalnie — hedonistycznego lub eudajmonistycznego (Czapiński,
2004a). Zazwyczaj w modelu hedonistycznym, przyjętym w Diagnozie, wyróżnia się dwa zasadnicze wymiary dobrostanu
psychicznego: emocjonalny (bilans doświadczeń emocjonalnych – bieżących lub z dłuższego okresu czasu,
lub odrębnie afekt pozytywny i afekt negatywny) oraz poznawczy (oceny wartościujące dotyczące własnego życia –
obecnego, przeszłego i przyszłego). (por. Diener, 1984; Veenhoven, 1994). Niekiedy włącza się jeszcze do hedonistycznego
pojęcia dobrostanu psychicznego zadowolenie z konkretnych aspektów życia (satysfakcje cząstkowe) (Diener,
Suh, Lucas, Smith, 1999). W tym projekcie zrezygnowano z aspektu czysto emocjonalnego Najbliższym mu
wskaźnikiem jest czterostopniowa skala poczucia szczęścia (Aneks 1, kwestionariusz indywidualny pyt. 34). Także
skala symptomów depresji psychicznej (pyt. 52) zawiera pozycje dotyczące emocji, ściślej — nastrojów i motywacji.
Wymiar poznawczy ogólnego dobrostanu psychicznego mierzono za pomocą dwóch skal: oceny całego dotychczasowego
życia (pyt. 3) oraz oceny minionego roku (pyt. 57). Dodatkowo, zgodnie z cebulową teorią szczęścia (Czapiński,
1992, 2001a, 2004b, 2011a), uwzględniono dwa wskaźniki innego jeszcze, głębszego od dwu poprzednich, wymiaru
dobrostanu – woli życia (skłonności samobójcze i pragnienie życia, pyt 36 i 40), warunkującego w dłuższym horyzoncie
czasowym odporność człowieka na stres życiowy 50 .
Większość wskaźników ogólnego dobrostanu psychicznego miała postać prostych skal jednopytaniowych. Wyjątek
stanowi skala depresji psychicznej, złożona z 7 pozycji-symptomów, zapożyczonych ze znanego i często w
badaniach psychologicznych i epidemiologicznych stosowanego 21-pytaniowego Becka Inwentarza Depresji (Beck i
in., 1961). Wybór tych właśnie pozycji podyktowany był względami psychometrycznymi: w poprzednich badaniach
wykazały one najsilniejszy związek z obiektywnymi wyznacznikami warunków życia (zwłaszcza z wiekiem – por.
Czapiński, 1996, 1998, 2001b). Wskaźnikiem depresji była suma odpowiedzi na wszystkie siedem pytań. Wskaźnik
depresji traktować można jako miarę stopnia nieprzystosowania psychicznego, odzwierciedlającą nieskuteczność radzenia
sobie z problemami czy stresem życiowym. W żadnym wypadku nie należy wskaźników opartych na tej skali
odczytywać jako diagnozy poziomu klinicznych zaburzeń depresyjnych w wymiarze populacyjnym 51 .
5.1.1. Dane dla całych prób
Stwierdzono dalszą poprawę oceny całego dotychczasowego życia (tabela 5.1.1, wykres 5.1.1) Pod tym względem
jesteśmy dzisiaj w Unii Europejskiej na 15 miejscu i bliżej nam do krajów północno-zachodnich niż do pobratymców
z Europy południowej. Wyprzedzamy takie kraje jak Włochy, Portugalia, Hiszpania, a zwłaszcza Grecja,
gdzie wg Eurostatu zadowolonych z życia jest niemal o połowę mniej niż w Polsce (wykres 5.1.2). Wzrósł procent
osób, które oceniają swoje dotychczasowe życie jako co najmniej udane (o 2,8 pp. w stosunku do 2013 r. i aż o ponad
24 pp. w stosunku do 1991 r. 52 Ocena ta jest najwyższa w całym okresie objętym badaniami; ponad dwukrotnie wyższa
niż w najgorszym pod tym względem roku 1993. Warto również podkreślić, że poczynając od 1994 r. wzrost oceny
całego dotychczasowego życia był niezwykle systematyczny. Pod względem zadowolenia z życia jesteśmy dzisiaj w
Unii Europejskiej na 15 miejscu i bliżej nam do krajów północno-zachodnich niż do pobratymców z Europy południowej.
Wyprzedzamy takie kraje jak Włochy, Portugalia, Hiszpania, wszystkie kraje z dawnego bloku wschodniego
z wyjątkiem Słowenii, a zwłaszcza dystansujemy Grecję, gdzie wg Eurostatu zadowolonych z życia jest niemal o
połowę mniej niż w Polsce (wykres 5.1.2). Nie tylko rosnąca zamożność Polaków o tym decyduje, ponieważ jesteśmy
wciąż jednym z najbiedniejszych krajów UE. Nasz PKB na osobę wg parytetu siły nabywczej w dolarach amerykańskich
w wartościach z 2011 r. plasował nas w 2014 r. na szóstej pozycji od końca w Unii Europejskiej(wykres 5.1.3).
Wzrósł także w porównaniu z 2013 r. procent osób bardzo szczęśliwych i zmiana ta jest istotna statystycznie
(tabela 5.1.2 i wykres 5.1.4).
Wartość dwóch wskaźników woli życia – najważniejszego aspektu dobrostanu psychicznego – także uległa niewielkiej
zmianie i jest najwyższa w całym okresie od 1991 r. (patrz: Czapiński, 1998) (tabele 5.1.2 i 5.1.3).
Natężenie symptomów depresji jest, podobnie jak dwa lata wcześniej, najniższe w całym analizowanym okresie
(tabela 5.1.4, wykres 5.1.5).
50
Szczegółową analizę tych wskaźników znaleźć można w: Czapiński (2011a).
51
W Polsce korelacja między naszym wskaźnikiem depresji i wiekiem życia jest bardzo wysoka, waha się od 0,60 do 0,70.
52
Porównanie średnich wartości tej skali między 2013 i 2015 rokiem dla próby panelowej dowodzi, że wzrost oceny życia jest istotny statystycznie
(t=8,546, p