DIAGNOZA SPOŁECZNA 2015

Diagnoza społeczna 2015 411
Również zmiana sytuacji życiowej nie skutkuje zazwyczaj trwałą zmianą dobrostanu psychicznego. Na przykład w USA,
Japonii, Wielkiej Brytanii i w większości innych krajów rozwiniętych poczucie szczęścia i zadowolenie z życia nie zmienia się
od dziesiątków lat mimo ciągłego wzrostu gospodarczego 101 .
Jednakże w Polsce związek między obiektywnymi warunkami życia i dobrostanem psychicznym jest dużo silniejszy niż w
innych, zamożniejszych krajach (Czapiński, 1996, 2012). Można zatem oczekiwać, że również wykluczenie społeczne będzie
miało w naszym społeczeństwie znaczący wpływ na subiektywną jakość życia. Aby to sprawdzić, obliczono za pomocą równań
regresji wielokrotnej wartość predyktywną czynników określających trzy typy wykluczenia dla różnych miar dobrostanu psychicznego.
W zakresie ogólnego dobrostanu subiektywnego wszystkie trzy czynniki mają podobne, przy tym dosyć duże, znaczenie we
wszystkich sześciu pomiarach i łącznie wyjaśniają w 2013 r. w zależności od wskaźnika dobrostanu od 15 do 35 procent wariancji,
przy czym największe znaczenie ma wykluczenie fizyczne, a w następnej kolejności wykluczenie materialne (tabela 8.5.6).
W zakresie woli życia (skłonności samobójczych i pragnienia życia) głównymi predykatorami są wykluczenie fizyczne i normatywne,
a najmniejsze znaczenie ma wykluczenie strukturalne. Silny związek depresji psychicznej z wykluczeniem fizycznym
wynika z wysokiej korelacji wskaźnika depresji z wiekiem życia (patrz rozdz. 5.3), stanowiącym jeden z głównych wyznaczników
wykluczenia fizycznego.
Tabela 8.5.6. Wyniki analizy regresji wielokrotnej czterech typów wykluczenia jako predyktorów trzech wskaźników dobrostanu
psychicznego
Ogólny dobrostan subiektywny
Wola życia
Predyktor
Depresja
Beta p R 2 Beta p R 2 Beta p R 2
Wykluczenie normatywne -0,279 0,000 -0,226 0,000 0,049 0,000.
Wykluczenie fizyczne -0,237 0,000 -0,365 0,000 0,614 0,000
Wykluczenie strukturalne -0,032 0,025 -0,063 0,000 0,091 0,000
Wykluczenie materialne -0,140 0,000 -0,212 0,000 -0,004 0,504
0,155 0,233 0,387
Wykluczeni społecznie są, z pewnym wyjątkiem, o którym niżej, mniej zaradni życiowo. Przyjęliśmy tutaj kilka różnych
wskaźników zaradności: autodeterminizm (patrz rozdz. 5.6), zadaniową strategię radzenia sobie z problemami (parz rozdz. 5.8)
i przedsiębiorczość, zwaną także strategią „lisa” (Czapiński, Wojciszke, 1997), czyli podjęcie przynajmniej jednego z czterech
działań zmierzających do zwiększenia dochodów (Aneks 1, kwestionariusz indywidualny, pyt. 30-33). Związek czterech rodzajów
wykluczenia z tymi wskaźnikami pokazują wykresy 8.5.1-8.5.4.
Wykluczeni materialnie 102 w porównaniu z niewykluczonymi rzadziej są autodeterministami, rzadziej stosują strategię zadaniową
i rzadziej należą do „lisów” (wykres 8.5.1).
Wykluczeni fizycznie i strukturalnie bardzo pod względem zaradności życiowej przypominają wykluczonych materialnie.
Także w porównaniu z niewykluczonymi rzadziej są autodeterministami, rzadziej stosują strategię zadaniową i rzadziej należą
do „lisów” (wykresy 8.5.2, 8.5.3).
proc.
100
80
75
Wykluczeni i zagrożeni materialnie
Niezagrożeni wykluczeniem materialnym
60
40
58
44
60
20
11
21
0
Autodeterminiści Strategia zadaniowa "Lisy"
UWAGI: efekt główny wykluczenia materialnego: dla autodeterminizmu F(1, 18764)=193,977, p < 0,000, η 2 = 0,010; dla strategii zadaniowej F(1, 18733)=179,891,
p < 0,000, η 2 = 0,019; dla „lisów” F(1, 19037)=93,770, p < 0,000, η 2 = 0,005
Wykres 8.5.1. Procent autodeterministów, stosujących strategię zadaniową i emocjonalną, obstawiających zakłady i „lisów”
wśród wykluczonych i niewykluczonych materialnie przy kontroli płci i wieku
101
Warto jednak pamiętać, że wzrost ekonomiczny nie jest jedynym wskaźnikiem rozwoju społecznego, ostatnio zresztą coraz częściej krytykowanym.
102
Ze względu na niewielką liczbę zagrożonych wykluczeniem materialnym włączyliśmy ich do jednej grupy z wykluczonymi.
© Rada Monitoringu Społecznego