MİLLİ FOLKLOR 60. Sayı (Pdf)

Millî Folklor, 2003, Y›l 15, Say› 60
iri çekici k›lan unsurlardand›r. Konuflma
dilinden, konuflma dilindeki kal›plaflm›fl
unsurlardan faydalan›larak do-
¤al söyleyifl yakalanabilir.
Divan fliirinde âhenk kelimesi metin
içinde bazen sözcük anlam›yla ama
daha çok musikî terimi olarak geçer. fiu
beyitlerde musikî icras›nda ortaya ç›kan
na¤meye efllik etmek suretiyle oluflturulan
uyumdan söz edilmektedir:
Mutrîb eger sâz eyleye nevrûzda âgâz eyleye
Gûyende fleh-nâz eyleye zengûle tut âhengi sen
fieyhî
Ruhlarun medhin ser-âgâz etdi Bâkî bâgda
Düfldiler hep yan›na bülbüller âheng etdiler
Bakî
Ayr›ca, Divan flairleri gazellerin bilhassa
makta beyitlerinde kendi fliir görüflleriyle
ilgili kulland›klar› mevzûn,
selîs, selâset ve fesâhat gibi kavramlarla
fliirin ritmini sa¤layan ölçüye, sözün
âhenk ve ak›c›l›¤›na iflaret ederler(Tolasa
1982:14-46) .
Necâtî bahr-› eflèâr›n nedendir pür-güher böyle
Selâsetde letâfetde hemânâ bir akar sudur
Necatî
Dil çeflme-i belâgat ana lûledür kalem
Âb-› zülâli flièr-i selâset-flièârdur
Bakî
Tezkirelerde âhenk bildiren s›fatlara
gelince, bu çal›flmada ele al›nan tezkirelerde
bir fliirin âhenkli oldu¤u selîs, selâset,
mevzûn kelimeleriyle belirtilir. Bu
s›fatlara edâ ve elfâz› dahil edenler de
vard›r (Macit:1996). Ancak, örnek fliirlerden
hareketle edâ ve elfâz› âhenk bildiren
bir s›fat olarak göremedik.
XVI. yy.da Anadolu sahas› Türk
Edebiyat›n›n ilk tezkire yazar› olan Sehî,
selâset ve selîs kelimelerini kullanmas›na
ra¤men bu s›fatlarla nitelenen
hiç örnek almam›flt›r. Ahmed Pafla: Fasîh
ve belî¤ flâirdir. Bunun fliirinde olan
selâset ve letâfet bir flâirin dahi fliirinde
yok (Sehi Bey: 38) gibi örnekleri çoktur.
Sehî, fliir örneklerini ya hiç bir s›fatla
tavsif etmez ya da meflhûr, güzel, mu-
hayyel, mevize vb. kelimelerle verir. Latifî
selîs s›fat› olumlu ve olumsuz de¤erlendirmelerde
kullan›l›r, ancak Sehî’de
oldu¤u gibi sadece flairin fliirini överken
sarfeder. Selâset s›fat›na ise rastlanmam›flt›r.
Beyanî Tezkiresinde, selîs ve selâset
s›fatlar› fliir de¤erlendirmelerinde
geçer. Künhü’l-ahbâr’da ise selîs’i göremedik.
Selâset de olumsuz de¤erlendirmelerde
selâset eksikli¤i fleklinde zikredilir.
Âfl›k Çelebi ve Ahdî bu s›fatlar› daha
çok flairin fliiri için kullanmalar›na
ra¤men örnek ald›klar› birkaç fliiri de-
¤erlendirirken de yazm›fllard›r.
Selîs-selâset: Bu s›fatlar›n sözlük
manalar› ak›c›, düzgün ve ak›c›l›k demektir.
Âfl›k Çelebi’nin bu s›fatlar› sözlük
manalar›nda ele ald›¤›n› düflünüyoruz.
Selîs ve selâset, fliirin genel durumu
için oldu¤u kadar, sadece kelimeleri veya
edas› için de kullan›lm›flt›r. Bundan
hareketle bu tabirlerin fliirin sadece flekli
için niteleyici s›fatlar olduklar› söylenebilir.
Bidârî’nin flu matla’› selîs olarak
nitelendirilir:
Göz göz itdüm cism-i zâr› nâvek-i dildârdan
Ser-be-ser çeflm oldum ammâ toymadum dildârdan
Bu beyitte göz göz etmek deyimindeki
tekrarlar, gözle ayn› manaya gelen
çeflm ve dîdâr kelimelerinin ardarda s›ralanmas›,
iki m›sra›n da göz göz ve serbe-ser
gibi kelime tekrarlar›yla bafllamas›
Çelebi’nin beyti selîs bulmas›n› sa¤lam›fl
olmal›d›r. Âfl›k Çelebi gibi Âlî’nin de
selîs ve selâset kelimeleri ile nitelendirdi¤i
afla¤›daki fliirin gör- fiili ve göz ismi
etraf›nda odakland›¤› dikkati çeker.
Künhü’l-ahbâr’da, Visalî: ... Necâtî gazellerine
binâen kendü fli’rinüer. Künhü’l-ahbâr’da,
ulmas›n› sa¤lam›fl olmal›d›r
Nazm:
Gözlerümdür güzelüm gözini cân ile seven
Göze göster gözüni gözden ›rag olma igen
Görmek olmaz iki gözüm gibi güzeli velî
Görmüflem göz seni gördükde iki gözümi ben
(‹sen 1994: 169).
112 http://www.millifolklor.com