MİLLİ FOLKLOR 60. Sayı (Pdf)

hoca ve iflanlar› üstad tutmufllard›r. Genellikle
16.yüzy›l›n bafllar›nda, yani Yeken(Yarkent)
Saidiye Hanl›¤›’n›n ilk y›llar›ndan
19.yüzy›l›n sonlar›nda Yakup Bey
‹ktidar› y›k›l›ncaya kadar olan 300 y›l Uygurlar
aras›nda mezara tapma hadisesinin
zirveye ulaflt›¤› dönem say›l›r. Hatta bu dönemlerde
halk›n mezarlara tapma psikolojisini
istismar ederek eflekleri gömüp sahte
mezar yapan ve kendisi fleyh olup halk›
kand›ran kifliler de olmufltur. Bu dönemlerde
meydana gelen ünlü mezarlardan Apak
Hoca Mezar›, Hoca Muhemmet fierif Mezar›,
Eriflidin Hoca Mezar› vs.ler vard›r.
5. ‹slam fiii Mezhebinin Ünlü ‹mam ve
Evliyalar›n›n Mezarlar›
Bu tür mezarlar›n sahipleri ‹slam dini
tarihinde ortaya ç›kan evliyalar ve onlar›n
evlatlar›, ayr›ca ‹slam dini fiii mezhebinin
ünlü imamlard›r. Yerliler aras›nda anlat›lan
rivayetlerde onlar ‹slam flehitleri olarak
görülmektedir. Onlar›n faaliyetleri belirli
tarihi olaylarla ilgili olarak anlat›l›r.
Gerçekte ise bu kifliler fiincang(Do¤u Türkistan)a
ayak basm›fl kifliler de¤ildir. Bu çeflit
mezarlar içerisinde en çok bilinenlerinden
Hotendeki ‹mam Cefiri(Caferi) Sadik,
‹mam Cefiri(Caferi) Teyran, ‹mam Gezzali(Gazali),
‹mam Mehdi Ahirzaman, ‹mam
Musa Kazim, Dört ‹mam Mezar› gibi ‹slam
fiii mezhebindeki 12 imam ile ilgili mezarlar,
ayr›ca “Ücme Mazar”(Dut Mazar›), Yeken(Yarkent)deki
“Çilten Mazar”(Çilten
Mezar›) gibi mezarlar bulunmaktad›r.
B. ‹slam Dini ‹le ‹lgisi Olmayan
Mezarlar
Bu gruptaki mezarlar›n bir k›sm›n›n
‹slam dini ile hiçbir ilgisi yoktur. Bu tür
mezarlar›n sahiplerinin ço¤u tarihimizde
ortaya ç›kan maddi ve manevi kültürümüzün
yarat›c›lar›d›r. Bir k›sm› ise bafllang›çta
‹slam dini ile ilgisi olmasa da, sonraki
geliflim sürecinde rivayet arac›l›¤›yla ‹slam
dinine yak›flt›r›lm›flt›r.
1. Ünlü Uygur Âlimlerinin Mezarlar›
Bunlar, Uygurlar ‹slam dinini kabul
ettikten sonra ortaya ç›kan ünlü Uygur
Millî Folklor, 2003, Y›l 15, Say› 60
alimleri ve flairlerinin mezarlar›d›r. Mesela,
Kaflgarl› Mahmut, Yusuf Has Hacib,
Amannisahan, Aksudaki Hac› Harabati,
Hotendeki Elami Elaviddin Muhemmet Hoteni,
Üçturfandaki ‹mam fiakir, Kulcadaki
Yusuf Sekkaki gibi kiflilere ait mezarlar.
2. Ünlü Kahramanlar›n Mezarlar›
Uygurlar ‹slam dinini kabul etmeden
önce, fiincang(Do¤u Türkistan) dahil genifl
Orta Asya cografyas›nda kahramanl›¤a
tapma bir çeflit gelenek hâline gelmifltir.
Dolay›s›yla bu bölgelerde bir k›s›m ünlü
kahramanlar›n mezarlar› ortaya ç›km›flt›r.
Bu mezar sahipleri sonra ‹slami rivayet ve
k›ssalar arac›l›¤›yla ‹slamlaflt›r›larak ‹slam
kahramanlar›na dönüfltürülmüfltür.
En çok bilinenlerinden Hoten Lop ilçesindeki
“Siyavufl Mezar›” bulunmaktad›r. Siyavufl
‹slam dini ortaya ç›kmadan önce Orta
Asyada tan›nm›fl ünlü kahraman olup, ‹ran
hükümdar› Keykavus’un o¤ludur.
3. Belirli Meslek Ustalar›n›n Mezarlar›
Bu çeflit mezarlar›n adlar› mezar sahiplerinin
hayattayken u¤raflt›klar› meslek
veya belirli yöndeki yetenekleri ve özelliklerine
göre verilmifltir. Mesela, Turfan ve
Kaflgar bölgelerindeki sedef hastal›¤›n› tesavi
etti¤ine inan›lan “Sögel Gocam Maziri(Sedef
Hocam Mezar›), Turfandaki Çifl
A¤riki Gocam Maziri(Difl A¤r›s› Hocam Mezar›),
kad›nlardaki gö¤üs hastal›klar›n› tedavi
etti¤ne inan›lan Toksundaki “K›z›l
Emçek Gocam Maziri”(K›z›l Meme Hocam
Mezar›), Kuçadaki “Çiçek Anam Maziri”(Çiçek
Anam Mezar›), Kuçadaki Tömürçi Demirci(Tömürçi)
ustalar›n›n piri oldu¤una
inan›lan “K›l›ç Atam Maziri”(K›l›ç Atam
Mezar›), Hoten, Aksu gibi bölgelerdeki sanatç›lar›n
piri olduklar›na inan›lan “Kemburulla
Maziri”(Kemburulla Mezar›), Turpandaki
deri ustalar›n›n piri oldu¤una inan›lan
“Könçi Gocam Maziri”(Derici Hocam
Mezar›), Turfandaki hayvanlardan sorumlu
oldu¤una inan›lan “Koyçi Atam Maziri”(Koyuncu
Atam Mezar›) gibi mezarlar var.
Bunlar gerçekten eskiden belirli meslek veya
alan›n pirleri olup, ‹slam dininden önce
Uygurlar›n inanç yaflam›nda mevcuttu.
http://www.millifolklor.com 209