MİLLİ FOLKLOR 60. Sayı (Pdf)

Millî Folklor, 2003, Y›l 15, Say› 60
4. Kad›nlarla ‹lgili Olan Mezarlar
Uygurlar aras›nda yine kad›nlar›n adlar›yla
isimlendirilmifl veya kad›nlarla ilgili
olan bir k›s›m mezarlar vard›r. Bu mezarlar
k›zlar›n kad›nlar›n evlenme veya çocuk
sahibi olma dileklerini, dertlerini ve arzular›n›
ifade ettikleri yerler hâline gelmifllerdir.
Bu çeflit mezarlar›n sahiplerinin bir
k›sm› tarihte yaflam›fl gerçek flah›slard›r.
Mesela, Karahanl›lar soyuna mensup “Büvi
Meryem Han›m”, “Nur Elanurhan Han›m”,
Kaflgarl› Mahmut’un annesi “Büvi Rabia
Han›m”, Üçturfandaki “Yette K›zlar›m”(Yedi
K›zlar›m) vs.ler. Diger bir k›s›m mezar
sahiplerinin belirli adlar› olmay›p, ço¤u uydurma
flah›slard›r. Bu çeflit mezarlardan
Yeken(Yarkent)deki Süt Paflim, Bügürdeki
“Kara Çaç Anam”(Kara Saçl› Anam), Turfandaki
“Yette K›zlar›m”(Yedi K›zlar›m),
“Anican”, “Han›m Cay” mezarlar› vard›r.
5. Buda Dininin Kutsal Yerlerinden
Dönüfltürülen Mezarlar
fiincang(Do¤u Türkistan)daki mezarlar›n
da¤›l›m durumundan bak›ld›¤›nda,
eski Buda dininin geliflti¤i bölgelerde, özellikle
eski Buda dini harabelerinin civarlar›nda
mezarlar daha fazlad›r. Bir k›s›m mezarlar›n
yerleri asl›nda Buda dininin kutsal
yerleri olup, sonrada ‹slam dininin kutsal
yerleri olarak de¤ifltirilmifltir. Hotendeki
“Kohmar›m” bunun tipik misalidir. Bu yer
bafllang›çta yerlilerin su ilah›na tapma yeri
idi. Sonra Budizim döneminde buras› Buda
rivayetleri arac›l›¤›yla Budistlefltirilmifltir.
‹slam dini kabul edildikten sonra ise, ‹slam
dinine ait ibadet yerine dönüfltürülmüfltür.
Ama onun su ile ilgili olan özelli¤i de¤iflmeden
yak›n ça¤lara kadar devam edip gelmifltir.
Bunun d›fl›nda Turfandaki “Tuyuk
Gocam Maziri(Tuyuk Hocam Mezar›)n›n
yeri de asl›nda Buda dininin önemli ibadet
yeri idi.
6. Hayvan ve Bitki Adlar›yla An›lan
Mezarlar
Bu çeflit mezarlar›n sahiplerinin bir
k›sm› gerçi onlarla ilgili rivayetlerde belirli
adlar› olsa da, onlar›n mezarlar› hayvan,
bitki ya da baflka tabiat varl›klar›n›n adlar›
ile isimlendirilmifltir. Mesela, Hoten’in
Lop ilçesindeki “Ücme Mazar”(Dut Mezar›),
Guma ilçesindeki “Gaz Gocam”(Kaz Hocam),
Çira ilçesindeki “Laçin Gocam”(Laçin
Hocam), Yenisardaki “Goca Pahlanhan”(Hoca
Pahlanhan), Turfandaki “Tuz
Gocam”(Tuz Hocam), “Koyçi Gocam”(Koyuncu
Hocam), Piçandaki “Ak Terek Gocam”(Ak
Kavak Hocam), Yeken(Yarkent)deki
“Horaz Gocam”(Horoz Hocam) gibi
mezarlar vard›r. Bu mezarlarla ilgili rivayetlerin
bir k›sm›nda, mezar sahiplerinin
söz konusu hayvan ve bitkilerin yard›m›na
erifltikleri anlat›lm›flt›r. Bu çeflit mezarlar›n
ortaya ç›k›fl› Uygurlar› flaman inanc› ile
ilgili olup, bunlar sonradan rivayet arac›l›-
¤›yla ‹slamlaflt›r›lm›flt›r.
Genellike mezardan bahsedilirken, ço-
¤u eserlerde bunlar ‹slam dini ile ilgili gösterilir.
Yukar›daki mezar çeflitlerinden bu
tür görüflün yüzeysel oldu¤u anlafl›lmaktad›r.
Uygur mezarlar› içerisinde Uygur tarihinde
büyük etkisi olan Karahanl›lar’›n hükümdar
soyuna mensup flah›slar›n, ünlü
hocalar›n, büyük fleyhlerin ve ‹slam flehitlerinin
mezarlar›n›n yan›s›ra, ‹slam dini ile
alakas› olmayan pek çok mezar bulunmaktad›r.
Bunlar›n içerisinde yine pek çok uydurma
mezar vard›r. Bu çeflit mezarlar ‹slami
rivayetler arac›l›¤›yla ‹slam dini ile ilgili
gösterildiklerinden ‹slam dini muhitinde
varl›¤›n› koruyabilmifllerdir. Bu mezarlar›n
yap›s› basit, alan› küçük olsa da, kiflilerin
inanç yaflam›nda önemli bir yer tutmaktad›r.
Bu, Uygur mezarlar› üzerindeki
araflt›rmalarda dikkate flayan bir durumdur.
Mezar kültürü üzerindeki araflt›rmalardan
Uygurlar›n mezar ibadetinin gerçekte
Uygurlar›n eski inançlar› ile ‹slam
inanc›n›n birbiriyle yo¤urulmas› sonucunda
ortaya ç›kt›¤›n› anlamak zor de¤ildir.
Mezar faaliyetleri, belirli aç›dan bak›ld›¤›nda,
insanlar›n manevi ihtiyaçlar›n› tatmin
etmeyi amaçlayan bir çeflit dinî ibadet faaliyetleridir.
210 http://www.millifolklor.com