MİLLİ FOLKLOR 60. Sayı (Pdf)

fiamanizmin Do¤uflu ve Temel
Karakteri:
Orta Asya Türkleri aras›nda yaflayan
yarat›l›fl efsanesine göre insano¤lunun atas›
olan ve tanr›lar›n en büyü¤ü say›lan Bay
Ülgen, önce insanlar› sonra da dünyay› yaratm›flt›r.
fiamanizm inanc›na göre insanlar,
yeryüzü ile gökyüzü aras›nda oturur.
Yukar›da on yedi, afla¤›da ise yedi veya dokuz
kat daha bulunur. Gökyüzünün en üst
kat›nda oturan Ülgen’in dokuz k›z› ve dokuz
o¤lu vard›r. Güney Altaylarda tanr›
Kuday ad›n› al›r. Mogollarda ise Kayrakkan
ad› ile bilinir. Kayrakan’n›n üç o¤lu
vard›r. Ülgen, K›zakan, Mergen(Dinler Tarihi
Ansiklopedisi 1986: 498). Altay, Mo¤ol,
Yakut flamanl›¤›nda tanr›lar›n iki görevinin
oldu¤una inan›l›r. ‹nsan ve öteki canl›lara
iyilik etmek, kötü ruhlardan bütün
canl›lar› korumak. Tanr›lar, insanlar› ruhlar
arac›l›¤› ile yönetir. Tanr›lar›n tamam›
putlarla tasvir edilir. Putlara Türkler, töz,
Mo¤ollar ongon, Yakutlar tangana, Uranhalar
esen ad›n› verir(Dinler Tarihi Ansiklopedisi
1986: 498).
Dünya, insan ve tanr›lar›n yarat›l›fl› ile
ilgili düflüncelerin hiçbiri Türk düflüncesini
temsil etmez. Bu konudaki düflüncelerin birço¤u,
çeflitli dinlerin kar›fl›m› sonucu ortaya
ç›km›flt›r. Hatta buna k›yamet ve tufan hikâyelerini
katmak da mümkündür. Orta Asya
Hikâyeleri, Hint, ‹ran, Yunan, Yahudi,
Mo¤ol efsaneleri birbirine kar›flm›fl oldu¤u
için hangisinin gerçek flamanl›¤› temsil etti-
¤ini ortaya koymak zorlaflmaktad›r.
fiamanl›¤›n kayna¤› üzerinde ilk duran
A. Ohlmars olmufltur. Ona göre flamanizm
gerçek anlam›yla bir din olmad›¤›
halde yay›ld›¤› yörelerde din yerine geçmifltir.
W. Schmidt, tanr› düflüncesinin
kayna¤›n› araflt›r›rken flamanl›¤›, gökteki
ulu ruh Ülgen ile yeralt›n›n güçlü ruhu Erlik
ve bunlara ba¤l› öteki ruhlara dayanan
bir din olarak de¤erlendirir(Meydan Laurousse
1973:714). Baz› araflt›r›c›lara göre
flamanizm, eski ça¤larda güneydeki anaerkil
kültürlerden do¤up Budhac›l›k yard›m›yla
kuzey halklar› aras›nda yay›lm›flt›r.
Bu inanc› ilk kez Türk, Mo¤ol, Tunguz kavimleri
benimsemifltir. Daha sonra Budha,
Millî Folklor, 2003, Y›l 15, Say› 60
H›ristiyan ve ‹slâml›¤› benimseyen kavimlerde
bu inanç kendisine yer bulmufltur.
Günümüzde flaman kültür dairesinden
söz edilirken Çin, Hint, ‹ran, ‹skit kültürleri
de akl›m›za gelmektedir. Bugün bile
Orta Asya’daki birçok Türk boyundan
baflka Mo¤ol, Samoyet, Koryak, Yenisey,
Eskimo, Mançu, Kuzey ve Güney Kore halk›,
Kuzey Amerika yerlileri aras›nda,
Grönland Eskimolar›nda flaman kültürünün
izleri yaflamaktad›r.
Türklerde fiamanizmin
Tarihçesi
Tarihte büyük devletler kuran Türklerin
flamanizm inanc› Altay ve Yakut flamanizm
anlay›fl› ile s›n›rland›r›lamaz. Ça¤›m›zda
bile flamanizm inanc›n› koruyabilen
Türklerin bu inançlar›na ait bilgileri Çin,
‹slâm, Bat› kaynaklar›nda bulmam›z mümkündür.
fiamanizm inanc› Türkler sayesinde
daha genifl bir co¤rafyaya yay›lma imkan›
bulmufltur. Türkler, büyük de¤ifliklik yaflamalar›na
karfl›l›k, Gök-Tanr›, ay, günefl,
su, da¤ gibi kültler korumufl, birtak›m hayvanlar›
kutsal saym›fl,baz› meslekleri de ata
mesle¤i kabul etmifltir(‹nan 2002: 3).
Orta Asya’da devlet kuran Türk boylar›n›n
saray ya da karargâhlar›nda yabanc›
kültürlerin tesirlerine her zaman
rastlan›r. Do¤udaki Çin felsefesi, güneyde
Hint- Tibet Budizmi bat›da Zerdüfltizm
bunlar aras›nda say›l›r.
VI. yüzy›lda ilk devlet kuran Göktürkler,
flamanist boylar›n yetifltirdi¤i bir sülâledir.
Kendilerine özgü dilleri ve alfabeleri
olan bu boyda bile flamanizm kültürünün
derin izlerine rastlanmaktad›r. Bu etki
Göktürklerin Uygurlar›n egemenli¤ine girmelerine
kadar sürer. Uygur hanlar›ndan
Kül Bilge ve Moyun Çur Uygurlar aras›nda
Maniheizm mezhebinin yay›lmas›na yard›m
eder. Ancak Uygurlar döneminde flamanizmin
vatan› kabul edilen Altay, Ötüken
ve Baykal yörelerinde Maniheizm ve
Budizm yay›lma alan› bulamaz. 840 y›l›nda
K›rg›zlar,Uygurlar› Mo¤olistan’dan ç›kararak
K›rg›z devletini kurarlar. Çin ve ‹slâm
kaynaklar›n›n verdi¤i bilgiye bak›l›rsa K›rg›zlar
flaman dinini benimsemifllerdir. fiamanlar›na
da Kam ad›n› vermifllerdir.
http://www.millifolklor.com 89